|
2015, Cilt 5, Sayı 2, Sayfa(lar) 109-124 |
|
DOI: 10.5961/jhes.2015.114 |
Bilim Ahlakı Normlarının Etik Temellendirilmesi: Bilim İnsanlarının Dışsal Sorumlulukları |
Mehmet AKÖZER1, Emel AKÖZER2 |
1Sosyal Sektör Danışmanı, Ankara, Türkiye 2Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Ankara, Türkiye |
Anahtar Kelimeler: Bilimsel araştırma etiği, Etik temellendirme, İnsan hakları, Humboldtcu etik, Doğalcı etik |
Bilim insanlarının ahlaki sorumlulukları konusu bilim dünyasının gündemine II. Dünya Savaşı'nı izleyen onyıllarda yerleşmiştir. Bilimsel
sahtecilik olgularının 1980'lerde görünür biçimde yaygınlaşması ve toplumda bilime güveni sarsması karşısında, uluslararası ve bölgesel
ölçekte lider akademik ağlar, doğru araştırma pratiklerini kodlaştırma yönünde bir tartışmaya önayak olmuşlardır. Bunu izleyen davranış
kodları, bilim insanlarının topluma ve insanlığa yönelik ‘dışsal' sorumluluklarına da çeşitli biçimlerde değinmekle birlikte, esas olarak bilime
ve bilim topluluğuna yönelik ‘içsel' sorumluluklarla ilgili kusurlu davranışlar üzerinde odaklanmıştır. Bu kodlar ayrıca, bilimsel araştırmanın
etik standartlarını evrensel etik ilkelere referansla temellendirmekten uzak duran bir etik çoğulculuğu yansıtmaktadır. Oysa böyle bir
temellendirme gereği onyıllar önce, o dönemdeki yerleşik bilim ‘göreneği'nin zaaflarının ve Hippokrates etiğinin biyotıp araştırmalarında
insan haklarını korumaya yetmediğinin apaçık ortaya çıktığı Nuremberg Doktorlar Davası'nda teslim edilmiş, bunun sonucunda 1947
Nuremberg Kodu'yla Hippokrates etiğine ilk kez bir insan hakları perspektifi kazandırılmıştır. Bu yazıda, bilim insanlarının uluslarararası
kabul görmüş davranış kodlarında yazılı ya da varsayılmış dışsal ve içsel sorumlulukları için bütünsel bir etik temellendirmenin zorunluluğu
savunulmaktadır. Bu zorunluluğu doğrulayan bir saptama olarak, insan değerini görelileştirme yoluyla bilimsel araştırmalarda insan hakları
ihlallerini fiilen meşrulaştırmış bir anti–etiğin, etik düşünmeyi bilimin tekeline alıp felsefi etiği hükümsüz kılmaya yönelik tarihsel bir
akıma dayandığı gösterilmeye çalışılmıştır. Bunun karşısında, insanın mutlak içsel değerine dayalı Kantçı etik ile hem hakikate hem de
ussal bir varlık olarak insana saygıyı temel alan Popperci epistemoloji, bilim yapmanın ahlaki normlarını – bilimi anti–ahlakın hamleleri
karşısında tahkim edebilecek biçimde – etik olarak temellendirme olanağı sunmaktadır. Makalede dışsal sorumluluklar için böyle bir
temellendirme önerisi de yer almaktadır.
|
|
|
|