|
2019, Cilt 9, Sayı 3, Sayfa(lar) 430-441 |
|
DOI: 10.5961/jhes.2019.343 |
Anadolu Üniversitesi Uzaktan Eğitim Bölümünde Yayınlanmış Yüksek Lisans ve Doktora Tezlerinin İçerik Analizi |
İrem ERDEM AYDIN1, Sümeyye KAYA2, Seher İŞKOL2, Ahmet İŞCAN2 |
1Anadolu Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi, Yaygın Öğretim Anabilim Dalı, Eskişehir, Türkiye 2Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Uzaktan Eğitim Anabilim Dalı, Eskişehir, Türkiye |
Anahtar Kelimeler: İçerik analizi, Betimsel analiz, Durum çalışması |
|
Tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de uzaktan eğitim, araştırmalara konu olmakta ve yüksek lisans ve doktora çalışmalarında ele
alınmaktadır. Bu çalışmanın temel amacı da Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uzaktan Eğitim Anabilim Dalı Uzaktan
Eğitim programında yapılan yüksek lisans ve doktora tezlerine ilişkin bir içerik analizi yapmaktır. Bu çalışmada tezler sırasıyla; yıllara
göre dağılımı, dayandırdığı kuram ve ele aldığı konular, araştırmada kullanılan teknoloji, araştırma yöntemi, kullanılan desen, veri toplama
teknikleri, araştırmanın katılımcıları değişkenleri açısından incelenmiştir. Çalışma kapsamında toplam 81 tezin içerik analizi yapılmıştır.
Yapılan çalışmada ilk olarak yüksek lisans ve doktora tezlerinin hangi yıllarda yoğunluk kazandığı değerlendirilmiştir. İkinci olarak tezlerin
hangi kuramsal temele dayandığına bakılmış ve öğrenme kuramlarının ağırlıklı olarak çalışıldığı görülmüştür. Üçüncü olarak tezler ele
alınan konular açısından değerlendirilmiş, ağırlıklı olarak kullanılan teknolojilerin öğrenme süreçleri üzerindeki etkilerinin ne olduğunun
belirlenmeye çalışıldığı görülmüştür. Sonrasında tezlerde hangi teknolojilerin kullanıldığına bakılmış ve teknoloji bağlamında en çok
çevrimiçi öğrenme ortamlarının kullanıldığı dikkati çekmiştir. Bunun yanında tezlerde ağırlıklı olarak nicel araştırma yönteminin ve
tarama deseninin kullanıldığı görülmüştür. Son olarak da uygulamaların daha çok öğrencilerle yapıldığı, bunu öğretim üyesi ve uzmanların
izlediği görülmüştür. |
Başa Dön
Öz
Giriş
Materyal ve Metod
Bulgular
Tartışma
Kaynaklar
|
|
Günümüzde yaşanan teknolojik gelişmeler ve bu gelişmelerin
beraberinde getirdiği değişimlerin yansımalarını toplumsal,
kültürel, ekonomik, siyasi pek çok alanda görmekteyiz. Eğitim
de bu gelişimlerin etkilediği alanlardan biridir. Sanayileşme
Dönemi sonrasında bilgi toplumuna dönüşümle birlikte, bilginin
üretilmesi, kullanılması ve yayılmasına yönelik büyük değişimler
yaşanmıştır. Bu değişim özellikle toplumsal ihtiyaçları
karşılayabilecek öğrenme modelleri arayışını da beraberinde
getirmiştir. Uzaktan eğitim modeli de bu arayışın bir ürünüdür.
Uzaktan eğitim öğrenenlerin birbirinden ve öğrenme kaynaklarından
zaman ve/veya mekân bağlamında uzaktan olduğu,
birbirleriyle ve öğrenme kaynaklarıyla etkileşimlerinin uzaktan
iletişim sistemlerine dayalı olarak gerçekleştirildiği öğrenme
sürecidir (Simonson, 2006). Tanıma bakıldığında uzaktan eğitim
sürecinin belirleyici unsurlarından birinin öğrenme sürecine
aracılık eden iletişim sistemleri olduğu görülmektedir ve bu
teknolojilerin uzaktan eğitimin dönem ve evrelerini belirlediği
söylenebilir.
Başlangıcı 1700’lü yıllara dayanan ve mektupla öğretim uygulamalarıyla
başlayan uzaktan eğitim, bilgi ve iletişim teknolojilerindeki
gelişmelere paralel olarak gelişimini sürdürmüştür.
Yazılı etkileşim araçlarından biri olan ve mektup ile başlayan
uzaktan eğitim uygulamaları geleneksel eğitimin sınırlılıklarını
aşmaya yönelik atılan en büyük adımlardan biri olmuştur. Bu
gelişim doğrultusunda 1930-1950’li yıllarda basılı materyaller
ile eğitim, 1950-1980’li yıllarda radyo, televizyon, video ile eğitim,
1980-1995’li yıllarda bilgisayar destekli eğitim ve 1995’ten
sonra daha yaygın olarak web tabanlı eğitimin kullanıldığını
söyleyebiliriz (Ozan, 2010).
Türkiye’de uzaktan eğitim ise ilk kez 1927 yılında dönemin
Milli Eğitim Bakanı Mustafa Necati Bey (Uğural) tarafından
gündeme getirilmiş fakat 1956 yılına kadar bir uygulama söz
konusu olmamıştır. İlk uygulama 1956 yılında Ankara Üniversitesi
Hukuk Fakültesi Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma
Enstitüsü’nde banka çalışanlarına yönelik verilen kısa süreli
mektupla hizmet içi eğitim olmuştur (Çallı, İşman, & Torkul,
2001). Bu uygulamanın devamı olarak Milli Eğitim Bakanlığı
bünyesinde mektupla öğretim merkezi kurulmuştur. 1975 yılında
ise Yaygın Yükseköğretim Kurumu (YAYKUR) kurulmuş, lise
ve dengi çıkışlı öğrencilere toplumun ihtiyaç duyduğu alanlarda
ön lisans eğitimi ile ara insan gücünü yetiştirmeyi amaçlamıştır.
YAYKUR 1976-77 yılları arasında uzaktan eğitim çalışmalarına
televizyonla öğretimi de eklemiş, 1979 yılında çeşitli sebeplerden
dolayı çalışmalarına son verilmiştir. (Özdil, 1986).
1980’lerden sonra Türkiye’de uzaktan eğitim süreci hız kazanmış,
Anadolu Üniversitesi’ne uzaktan yükseköğretim yapma
görevi verilmiştir. 1982-1983 öğretim yılında Açıköğretim
Fakültesi İşletme ve İktisat lisans programları ile uzaktan eğitim
uygulamalarına başlamıştır. (Çallı, et al., 2001; Özkul, 2011).
1990 yıllara gelindiğinde Internet ve “web” temelli teknolojiler
kullanılmaya başlanmıştır. Bu bağlamda “web” üzerinden
uzaktan eğitim çalışmalarının yürütüldüğü Orta Doğru Teknik
Üniversitesi bünyesinde Enformatik Enstitüsü kurulmuştur.
Daha sonra Bilkent Üniversitesi ve Sakarya Üniversitesi gibi
pek çok kurum video konferans ve web destekli uzaktan eğitim
çalışmaları gerçekleştirmiştir.
Bütün bu gelişmeler doğrultusunda, uzaktan eğitim akademik
bir ilgi alanına dönüşmesi kaçınılmaz olmuştur. Bu anlamda
alanın gelişmesi kuram ve uygulamayı birleştiren çalışmalarla
desteklenmesiyle mümkündür. Uzaktan eğitim alanında yapılan
yüksek lisans ve doktora çalışmaları da bu desteğin önemli
parçalarındandır. Hem alanın gelişimine katkıda bulunmak
hem de şu an nerede olduğumuzu anlayabilmek ve geleceğe
yönelik nasıl bir eğilim göstereceği konusunda fikir sahibi olabilmek
için bu çalışmaların analizlerinin yapılmasında fayda
vardır. Literatürde uzaktan eğitim konusunda yapılan makale
çalışmaları ya da tezlere ilişkin farklı içerik analizi çalışmalarının
yapıldığı görülmüştür.
Bu çalışmalardan bazılarında (Koble & Bunker, 1997; Mishra,
1997; Berge & Mrozowski, 2001; Zawacki-Richter, 2009) uzaktan
eğitim konusunda yayın yapan dergilerde yer alan çalışmalarda
en çok ele alınan konuların neler olduğu belirlenmeye
çalışılmıştır. Bu farklı çalışmalarda yapılan analizler sonucunda
en çok çalışılan ortak başlıkların öğretim tasarımı, etkileşim,
öğrenci desteği, öğrenme teknolojilerinin olduğu belirlenmiştir.
Benzer şekilde Zawacki-Richter (2009) çalışmasında, uzaktan
eğitim alanında hangi konuların çalışıldığını belirlemeye çalışmışlardır.
Ek olarak bu çalışmada en çok çalışılan konuların
yanında en az tartışılan konuların da ne olduğu belirlenmeye
çalışılmıştır. Araştırma sonunda elde ettikleri verileri ‘makro’,
‘mikro’ ve ‘meso’ olmak üzere üç başlık altında sınıflamışlardır.
Bu seviyelerden ‘makro’ seviye uzaktan eğitim sistemleri ve
teorilerini, ‘meso’ seviye yönetim, organizasyon ve teknolojiyi,
‘mikro’ seviye uzaktan eğitimdeki öğrenme ve öğretme konularını
kapsar. Yapılan çalışma sonunda, uzaktan eğitim alanında
en çok ele alınan çalışma konularının; öğrenme topluluklarında
etkileşim ve iletişim, erişim, eşitlik ve etik, yenilik ve değişim,
kalite güvencesi, öğrenci destek hizmetleri olduğu görülmüştür.
Daha sonrasında sıklıkla ele alınan konular ise; profesyonel
gelişim ve fakülte desteği, öğretim tasarımı ve öğrenci özellikleri izlemektedir. Öte yandan uzaktan eğitim alanında
ihmal edilen konular da ‘makro’, ‘meso’ ve ‘mikro’ seviyede
incelenmiştir. Çalışmada, ‘makro’ seviyede uzaktan öğrenme
sistemleri ile ilgili uluslararası karşılaştırma araştırmalarına
ihtiyaç olduğu dile getirilmiştir. ‘Meso’ seviyede de uzaktan eğitimde
yönetim, organizasyon ve teknoloji alanındaki çalışmalara
ihtiyaç olduğu vurgulanmıştır. ‘Mikro’ seviyede ise “Web
2.0” uygulamalarının, mobil cihazların ve eşzamanlı araçların
gerek öğrenme-öğretme süreçlerinde gerekse değerlendirme
için sağladığı pedagojik fırsatlar hakkında daha fazla araştırma
yapılması gerektiğine dikkat çekilmiştir.
Bir başka çalışmada Zawacki-Richter (2009), 2000-2008 yılları
arasında 5. uluslararası uzaktan eğitim dergisinde yayınlanmış
695 makaleyi kullandığı araştırmada yöntemi ve ele aldıkları
konuları incelemişlerdir. Yapılan değerlendirme sonunda
araştırma deseni olarak nicel çalışmaların daha fazla olduğu
görülmüştür. Ele alınan konulara bakıldığında da öğrenenler
arasında etkileşim ve iletişim konularının yoğun olarak ele alındığı
dikkati çekmektedir. Benzer şekilde, öğrenme ortamlarının
tasarımı ve öğrenen özellikleri yoğun olarak ele alınan konular
arasındadır.
Bir başka içerik analizi çalışmasında, 1998 ve 2007 yılları arasında
Kuzey Amerika’da Araştırma Üniversitelerinde tamamlanmış
308 tez incelenmiştir. Tezler konuları, araştırma tasarımı, veri
toplama araçları ve analiz yöntemlerine göre sınıflandırılmış,
en çok tercih edilen konu ve yöntemleri ortaya konulmaya çalışılmıştır.
Yapılan çalışma sonunda, uzaktan eğitim ve geleneksel
eğitim karşılaştırma çalışmalarının sayıca azaldığı dikkati çekmektedir
(Davies, Howell, & Petrie, 2010). Çalışmalar kullandıkları
yöntem açısından incelendiğinde de, araştırma tasarım
modeli olarak betimsel modelin daha fazla tercih edildiği, nitel
çalışmaların sayısının son yıllarda arttığı dikkati çekmektedir.
Veri toplama aracı olarak bireysel değerlendirme anketleri,
görüşme ve gözlemler kullanılmış, veri analizinde ise tanımlayıcı
istatistiklerin (frekans ve yüzde) kullanıldığı tespit edilmiştir
(Davies et al., 2010).
Bir içerik analizi çalışmasında dört dergide 1997 ile 2007 yılları
arasında yayınlanmış 383 makale; konu, yöntem ve alıntılanma
eğilimlerine göre değerlendirilmiştir. Analiz sonuçlarına göre,
en çok çalışılan konuların, teori ve araştırma üzerine odaklandığı
görülürken, en ihmal edilen konunun kurumsal konular
olduğu görülmüştür. Ayrıca makalelerin anahtar kelimeleri
incelenmiş, etkileşim, öğrenen, algı, işbirliği, video konferansı,
program değerlendirmesi ve fakülte desteği ile ilgili çalışmaların
arttığı ortaya çıkmıştır. Analiz edilen makalelerde sırasıyla
durum çalışması, betimsel araştırma, deneysel araştırmaların
kullanıldığı belirlenmiştir. Öte yandan değerlendirme ve deneysel
çalışmaların daha az kullanıldığı görülmüştür (Lee, Driscoll,
& Nelson, 2004).
Yurtdışında uluslararası düzeyde yapılan uzaktan eğitim çalışmalarının
yanında ülkemizdeki uzaktan eğitim çalışmalarına
yönelik eğilimin belirlenmesi de ayrı bir önem taşımaktadır. Bu
bağlamda ülkemizde de birçok araştırma yapılmıştır (Göktaş et
al., 2012; Bozkurt et al., 2015; Salar, 2009; Bozkurt et al., 2015;
Gökmen et al., 2017).
Göktaş ve ark. (2012), eğitim teknolojisi konusunda 2000 ile
2009 yılları arasında SSCI kapsamında yayınlanmış 32 dergideki
460 makaleyi incelemişlerdir. Çalışmanın amacı, makaleleri
ele aldıkları yöntem ve konu bağlamında inceleyerek genel
eğilimleri ortaya çıkarmaktır. Yapmış oldukları içerik analizinde
makalenin konusu, araştırma yöntemi, örneklem grubu ve
analiz türlerine göre sınıflandırma yapmışlardır. Yapılan analiz
sonunda elde edilen sonuçlara göre, en çok öğretim ortamları
ve teknoloji konusunun işlendiği görülmüştür. Çalışmalar kullandıkları
yöntem açısından değerlendirildiğinde de, nicel araştırma
yönteminin daha yoğun kullanıldığı dikkati çekmektedir.
Araştırma deseni olarak tarama deseninin daha fazla tercih
edildiği, amaçlı örnekleme kullanıldığı ve betimsel analizlerin
yoğun olarak kullanıldığı görülmüştür.
Bir başka içerik analizi çalışmasında, 2009-2013 yılları arasında
yedi dergide yayınlanmış 816 makale incelenmiştir. Bu
çalışmada makaleler ele aldıkları konu ve yöntem bağlamında
incelenmiş, yıllar içinde nasıl bir eğilim gösterdiği belirlenmeye
çalışılmıştır. Yapılan analiz sonunda çalışmaların büyük ölçüde
etkileşim ve iletişim, öğrenme toplulukları, öğrenen özellikleri
ve öğretim tasarımı üzerinde odaklandığı görülmektedir. Son
beş yıla bakıldığında ise, ‘kitlesel çevrimiçi’ öğrenme ve mobil
öğrenme konularına ilginin arttığı dikkati çekmektedir. Çalışmalarda
sıklıkla cinsiyet, yaş, tutum ve davranış değişkenleri üzerinde
durulduğu, bilişsel süreçler, öğrenme stratejileri, kültürel
farklılık konularına da odaklanılması gerektiği vurgulanmıştır.
Çalışmalar kullandıkları yöntem açısından değerlendirildiğinde,
nicel araştırmalarda tarama, nitel araştırmalarda durum,
karma araştırmalarda ise keşfedici ve açımlayıcı modellerin
kullanıldığı görülmüştür (Bozkurt et al., 2015a).
Salar (2009), yapmış olduğu çalışmada, 2003 ile 2008 yılları
arasında uzaktan eğitim konusunda yayın yapan 15 dergide yer
alan makalelerin konu ve yöntem açısından eğilimlerini belirlemeye
çalışmıştır. Ele alınan başlıca konuların öğretim tasarımı,
öğrenci özellikleri, etkileşimin yapılandırılması gibi konular
olduğu görülmüştür. Bunun yanında betimsel çalışmaların da
daha yoğun olarak kullanıldığı belirlenmiştir.
Diğer bir içerik analizi çalışmasında ise 1986 ile 2014 yılları arasında
yayınlanan uzaktan eğitimle ilgili 61 doktora tezi anahtar
kelimeler, akademik disiplin, araştırma alanları, kuramsal/
kavramsal çerçeveler, araştırma model ve deseni bağlamında
incelenmiştir. Tezlerin araştırma alanları Zawacki-Richer (2009)
‘in geliştirdiği sınıflandırmaya göre; ‘makro’, ‘meso’ ve ‘mikro’
olmak üzeri üç kategoriye ayrılmıştır. ‘Mikro’ düzeyde öğretim
tasarımı ve öğrenci özellikleri, ‘makro’ düzeyde uzaktan eğitim
sistemleri ve ‘meso’ düzeyde eğitim teknolojileri konularının
çalışıldığı dikkati çekmektedir. Ayrıca uzaktan eğitim alanında
makro düzey konularının daha fazla çalışıldığı da vurgulanmıştır.
Tezlerin kavramsal çerçevesi incelenmiş 61 doktora tezinin
40 tanesinden fazlasının herhangi bir kurama dayandırılmadığı
görülmüştür. Buna rağmen çalışmalarda en fazla çalışılan
kuramların; teknoloji kabulü, karma öğrenme, andragoji,
yeniliklerin yayılması ve toplumsal varoluş olduğu görülmüştür.
Tezlerde kullanılan yöntemlerin eğilimlerine bakıldığında, nicel
araştırma modelinde deneysel araştırma tasarımının, karma
araştırma modelinde açıklayıcı sıralı model tasarımının, nitel araştırma modelinde vaka çalışmasının daha çok kullanıldığı
ortaya çıkmıştır. Tezlerin veri analizi teknikleri incelendiğinde;
nicel araştırmalarda çıkarımsal ve tanımlayıcı, nitel araştırmalarda
içerik ve tematik analiz kullanıldığı görülmüştür. Ayrıca
veri toplama araçlarından anket ve görüşmenin en çok tercih
edilen veri toplama araçları olduğu saptanmıştır. İncelenen 61
tezin örneklem grubunun büyük çoğunluğunu lisans öğrencileri
ve akademisyenlerin oluşturduğu, buna karşın K12’ye yönelik
ilginin az olduğu, Türkiye’deki uzaktan eğitim çalışmalarının
daha çok yükseköğretim grubu üzerinde gerçekleştirildiği
sonucuna varılmıştır. İncelenen tezlerin değişken ve araştırma
odaklarının tutum ve akademik performans olduğu görülmüştür
(Bozkurt et al., 2015a).
Uzaktan eğitim tezlerine ilişkin yapılan bir içerik analizi çalışmasında
Türkiye’de 2005-2014 yılları arasında yayınlanan
tezler yöntemleri açısından değerlendirilmiştir. Bu çalışmanın
sonucuna göre, nicel yöntemin temel alındığı tezlerde tarama
deseninin kullanıldığı, nitel ve karma yöntemin kullanıldığı tezlerde
ise durum çalışmalarının yapıldığı belirlenmiştir (Gökmen
et al., 2017). |
Başa Dön
Öz
Giriş
Materyal ve Metod
Bulgular
Tartışma
Kaynaklar
|
|
Bu çalışmada Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Uzaktan Öğretim Anabilim Dalında yapılan yüksek lisans ve
doktora tezlerinin içerik analizi çalışması yapılmıştır. İçerik
analizi, birbirine benzeyen verileri belirli kavramlar ve temalar
çerçevesinde bir araya getirmek ve bunları okuyucunun anlayabileceği
bir biçimde düzenleyerek yorumlamaktır (Yıldırım &
Şimşek, 2006). Başka bir deyişle içerik analizi, belirli kurallara
dayalı kodlamalarla kitap, kitap bölümü, makale, tez, mektup,
tarihsel dokümanlar, gazete başlıkları ve yazıları gibi bir metnin
bazı sözcüklerinin daha küçük içerik kategorileri ile özetlendiği
sistematik, yinelenebilir bir teknik olarak tanımlanabilir (Sert,
Kurtoğlu, Akıncı, & Seferoğlu, 2012). İçerik analizi hem nitel
hem nicel araştırmalarda kullanılabilmektedir. Araştırma sürecinde
izlenen adımlar ve verilerin toplanma şekli çalışmanın
nicel veya nitel yöntemden hangisine uygun olduğunu ortaya
koymaktadır. Bu çalışma, tezlerde kullanılan bazı kavram ve
temaların sayısını (frekans) belirlemek üzere yapıldığından
nicel yöntem kullanılmıştır. İçerik analizi süreci şu adımlardan
oluşmaktadır: (1) Kodlama sisteminin geliştirilmesi, (2) geliştirilen
kodlama sistemine göre tezlerin incelenmesi, (3) kodlama
kategorilerinin sınıflandırılması, (4) ortaya çıkan kategorilerin
düzenlenmesi ve (5) bulguların yorumlanması.
Çalışmanın Amacı ve Kapsamı
Bu çalışmanın temel amacı uzaktan eğitim alanındaki tezlerin
özelliklerini ve genel eğilimlerini ortaya koymaktır. Bu bağlamda
tezler; türü, yıllara göre dağılımı, dayandırdığı kuram ve ele
aldığı konular, araştırmada kullanılan teknoloji, araştırma yöntemi,
kullanılan desen, veri toplama teknikleri, araştırmanın
katılımcıları değişkenleri açısından incelenmiştir. Çalışma Anadolu
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uzaktan Eğitim Anabilim
Dalı Uzaktan Eğitim programında yapılan yüksek lisans ve
doktora tezlerini kapsamaktadır. Programda yayınlanan ilk tez
2002 yılında yapılmış olup çalışma 2002-2018 yılları arasında
yayınlanan 81 tez üzerinden yapılmıştır.
Verilerin Analizi
Bu çalışmada, tezlerin incelenmesi için bir kodlama sistemi
geliştirilmiştir. Geliştirilen kodlama sistemi dört ana bölümden
oluşmaktadır: 1) Tezlerin genel özellikleri, 2) tezlerin dayandırıldığı
kuramlar ve çalışma konuları, 3) kullanılan teknolojiler, 4)
araştırmanın tasarımı (araştırma deseni, yöntemi, veri toplama
teknikleri). Araştırmanın ilk bölümünde tezler genel özellikleri
bakımından bir diğer deyişle tezlerin yayın yılı ve tezin türü
(yüksek lisans, doktora) değişkenleri açısından incelenmiştir.
Daha sonra tezlerinin hangi kuramlara dayandırıldığı ve hangi
konular çerçevesinde tartışıldığı ele alınmıştır. Ardından tezlerin
uygulama aşamasında hangi teknolojilerin kullanıldığı
belirlenmiştir. Son olarak araştırmanın tasarımı bölümünde,
verilerin hangi araştırma yöntemine göre desenlendiği, verilerin
hangi teknikle ve hangi katılımcıdan toplandığı saptanmıştır.
Analiz aşamasında geliştirilen kodlama sistemi yardımıyla
üç araştırmacı tarafından incelenen tezler kodlanmıştır. Bu
kodlamalar çerçevesinde Excel® programında 81 tezin analizi
yapılmıştır. Kodlama işleminden sonra alan uzmanı tarafından
kodlamalar kontrol edilerek varsa eksik veya hatalı olabilecek
kısımlar düzeltilerek, çapraz kontroller yapılmış ve verilerin
doğruluğu sağlanmaya çalışılmıştır. Kodlama sürecinin tamamlanmasının
ardından alan uzmanı tarafından araştırma konuları
incelenerek temalar belirlenmiştir. Analiz sonuçlarının biçimlendirilebilmesi
için temalar arasındaki ilişkiler incelenerek
karşılaştırmalar yapılmıştır. Özellikle tezlerde ele alınan konuların
belirlenme aşamasında yapılan sınıflama için görüş birliği
oluşturmak adına alan uzmanı iki aşamalı kontrol yapmıştır.
Araştırmacıların ve uzmanın yaptığı kodlamalar karşılaştırılarak,
bulgular ve yorumlar oluşturulmuştur. |
Başa Dön
Öz
Giriş
Materyal ve Metod
Bulgular
Tartışma
Kaynaklar
|
|
Bu bölümde tezlere ilişkin yapılan analizlerin sonuçları: Araştırmanın
genel özellikleri, çalışmaların ele aldığı konular, dayandığı
kuramlar, kullanılan teknoloji ve araştırma tasarımı başlıkları
ile ele alınmıştır.
Araştırmanın Genel Özellikleri
Bu bölümde yayınlanan tezlerin türleri, sayısı ve yıllara göre
dağılımının analizleri yapılmıştır.
Tezlerin Türleri
Grafik 1 incelendiğinde Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Uzaktan Eğitim Anabilim dalı Uzaktan Eğitim Bölümünde
yapılmış lisansüstü tezlerin büyük bir çoğunluğunu
yüksek lisans tezlerinin oluşturduğu görülmektedir. Doktora ve
yüksek lisans tezleri arasındaki bu farklılığın bir sebebi, programda
yüksek lisans düzeyindeki eğitimin 1999 yılında başlamış
olmasına rağmen doktora düzeyinde eğitimin 2006 yılında
başlamasıdır. Diğer bir sebep olarak, yüksek lisans programına
alınan öğrenci sayısının doktora programına göre sayıca daha
fazla olması gösterilebilir.
Tezlerin Yıllara Dağılımı
Yapılan tezler yıllar bağlamında incelendiğinde Grafik 2’deki
sonuçlara ulaşılmıştır. Grafik incelendiğinde yapılan yüksek lisans ve doktora tezlerinin yıllara göre düzensiz bir dağılım
gösterdiği dikkati çekmektedir. Yüksek lisans tezlerinde 2007,
2017 ve 2018 yıllarında diğer yıllara oranla daha fazla çalışma
yapılmış olduğu görülmektedir. Tezlerin türlerine göre kendi
içinde anlamlı bir artış görülmese de yıllara göre toplam tez
sayısına bakıldığında son yıllarda çalışmaların arttığı görülmüştür.
Bunun yanında en çok tezin 2017 ve 2018 yıllarında
tamamlanmış olduğu da görülmektedir.
Araştırmaların Dayandırıldığı Kuramlar ve Araştırma Konuları
Bu bölümde yayınlanan tezlerin dayandırıldığı kuramlar ve ele
alınan konular incelenmiştir.
Tezlerin Dayandırıldığı Kuramlar
Yüksek lisans ve doktora düzeyindeki uzaktan eğitim tezlerinin
dayandırıldığı kuramlara göre dağılımları Tablo 1’de verilmiştir.
Tablo 1 incelendiğinde toplam 81 tez içinden 76’sında belirli bir
kuramın temel alındığı görülmektedir. Beş tezde ise, herhangi
bir kuramsal çerçevenin çizilmediği de belirlenmiştir. Tablo
incelendiğinde yapılan tezlerin ağırlıklı olarak (f=44) öğrenme
kuramları bağlamında ele alındığı sonrasında da sırasıyla uzaktan
eğitim (15) ve iletişim kuramlarına (13) göre ele alındığı görülmektedir. Bunun yanı sıra motivasyon (f=2) ve sistem (f=2)
kuramlarının en az kullanılan kuramlar olduğu görülmüştür.
Öğrencilerin büyük bir bölümünün ‘eğitim fakültesi bilgisayar
ve öğretim teknolojileri eğitimi’ mezunu olmaları ve öğrenme
kuramlarına aşina olmaları, bu kuramların daha yoğun kullanılmasının
bir nedeni olarak gösterilebilir. En çok çalışılan kuramların
hangileri olduğuna bakıldığında öğrenme kuramlarından
bağlantıcılık, yapıcı kuram, sosyal ağ kuramı ve oyun tabanlı
kuramların çalışıldığı görülmektedir. İletişim kuramlarından
ortam zenginliği, yeniliklerin yayılması ve kullanım ve doyumların
öne çıktığı görülmektedir. Son olarak uzaktan eğitim kuramlarından
yetişkin öğrenme, etkileşimsel uzaklık ve etkileşim ve
iletişim kuramlarının ele alındığı dikkati çekmektedir.
Grafik 3’de tezlerde ele alınan kuramların yıllara göre dağılımı
incelendiğinde, öğrenme kuramlarının 2009 yılı haricinde
tamamlanan bütün tezlerde kullanıldığı görülmektedir. Uzaktan
eğitim ve iletişim kuramlarının düzenli bir yayılım göstermediği,
bazı yıllarda kullanıldığı görülmüştür. Ayrıca iletişim kuramlarının
kullanımının özellikle 2013 yılında ivmesinin arttığı dikkati
çekmektedir. Uzaktan eğitim kuramlarıyla ilişkilendirilen
tezlerin de özellikle 2008 ve 2012 yıllarında artış gösterdiği de
görülmektedir.
 Büyütmek İçin Tıklayın |
Grafik 3: Uzaktan eğitim alanında yapılan tezlerinin dayandırıldığı kuramların yıllara göre dağılımı. |
Tez Konuları
Yüksek lisans ve doktora düzeyindeki uzaktan eğitim tezlerinin
konularına göre dağılımları Tablo 2’de verilmiştir.
Çalışmanın bu bölümünde yüksek lisans ve doktora tezleri ele
aldıkları konu bağlamında sınıflanmıştır. Bu sınıflama yapılırken
Bozkaya, Erdem-Aydın ve Kumtepe (2012)’nin benzer bir içerik
analizi çalışmasında kullandıkları sınıflama temel alınmıştır.
Çalışmalarında, konular dört kategoride sınıflandırılmıştır.
Bunlar ortam çalışmaları, tasarım geliştirme, değerlendirme,
öğrenme-öğretme yaklaşımlarıdır. Ortam çalışmalarında öğrenme-
öğretme süreci, öğrenenin karakteri ve farklı değişkenlerin
(öğrenen ve öğretenin materyale karşı tutumları, başarı, teknolojik
algı, öz yeterlilik, memnuniyet, motivasyon, toplumsal
varoluş algısı, etkileşim, teknoloji kullanma sıklığı, doyum,
hazır-bulunuşluk) kullanılan teknoloji üzerindeki etkisini araştıran
araştırmalar dâhil edilmiştir. Değerlendirme kategorisine
program, materyal ve sistem değerlendirme araştırmaları
dâhil edilmiştir. Öğrenme/öğretme yaklaşımları kategorisinde
öğrenme-öğretme süresince kullanılan teori ve yaklaşımlara odaklanan çalışmalar yer almıştır. Tasarım geliştirme kategorisi,
öğrenme- öğretme süresinin etkinlik ve verimliliğini artırmak
için geliştirilen tasarım çalışmalarını içermektedir.
Bu bağlamda Tablo 2 incelendiğinde yoğunluğun (f=44) ortam
çalışmalarında olduğu görülmektedir. Yapılan çalışmalarda
yoğun olarak kullanılan ortamların öğrenme süreçleri üzerindeki
etkilerinin ne olduğunun belirlenmeye çalışıldığı, özellikle de
öğrenen özelliklerinin ortam kullanımı üzerinde nasıl bir belirleyici
olduğu üzerine çalışmaların odaklandığı görülmektedir.
Daha sonra bir program, ders ya da sisteme yönelik değerlendirme
çalışmalarının (f=17) yapıldığı dikkati çekmektedir. Üçüncü
sırada da tasarım ve geliştirmeye (f=10) yönelik çalışmaların
yapıldığı görülmektedir. Uzaktan eğitim doğası gereği teknoloji
kullanımı gerekli olduğundan bu çalışmalarda kullanılan teknolojilerin
etkili, verimli ve çekici bir şekilde nasıl yapılandırılması
gereği üzerine tasarım ve geliştirme çalışmalarının odaklanıldığı
gözlenmiştir. Sırasıyla sonrasında da öğrenme süreçlerini
farklı öğrenme-öğretme kuramları (f=8) bağlamında ele alan
çalışmalar yapılmıştır. “Diğer” başlığı altında ise model geliştirme
(f=2) çalışmaları yer almaktadır.
Grafik 4’de tezlerde çalışılan konuların tez türüne göre yüzdelik
dağılımı gösterilmektedir. Oranlar incelendiğinde en dikkat
çekici sonucun yüksek lisans tezlerinin ortam çalışmalarında
(%46), doktora çalışmalarının ise tasarım geliştirme çalışmalarında
(%8.64) yoğunlaştığı görülmektedir.
Grafik 5’de yapılan tezlerde işlenen konuların yıllar bağlamında
değerlendirilmesi verilmiştir. İncelendiğinde ortam çalışmalarının
en fazla 2003, 2007, 2013 ve 2017 yıllarında çalışıldığı
görülmektedir. 2010, 2011, 2015 yıllarında çalışılma sıklığının
azaldığı görülmüştür. Değerlendirme konusunun 2004, 2005,
2007, 2013 ve 2017 yıllarında çalışıldığı görülse de kesin bir artış ya da azalıştan söz edilememektedir. Tasarım geliştirme
konusunun 2002, 2010, 2012 yıllarında aralıklı olarak çalışılmış
olsa da 2015 yılından itibaren düzenli olarak çalışıldığı görülmüştür.
Öğrenme öğretme yaklaşımları konusunun ise 2009
yılından itibaren çalışılmaya başlandığı görülmektedir.
Tezlerde Kullanılan Teknolojiler
Yüksek lisans ve doktora düzeyindeki uzaktan eğitim tezlerinde
kullanılan teknolojiler Tablo 3’de verilmiştir.
Tablo 3’de görüldüğü üzere en çok kullanılan teknolojilerde
çevrimiçi öğrenme ortamı (f=27), e-posta (f=8), ‘kitlesel çevrimiçi açık’ dersler (f=4) ve etkileşimli televizyon (f=3) olduğu
dikkati çekmektedir. Bunun yanında sanal laboratuvar, Facebook
® ve açık öğretim portalı, etkileşimli kitap ortamlarının da
çalışmalarda kullanıldığı görülmektedir. Son yıllarda öğrenme
süreçlerinde çevrimiçi ortamların kullanılması ve Açıköğretim
Fakültesinin öğrenenlere çevrimiçi platformda birçok hizmet
sunması bu ortamların etkililiğini belirlenmesi yönündeki çalışmalarını
da beraberinde getirmiştir. Bunun yanında ülkemizde
de son yıllarda ‘kitlesel çevrimiçi açık’ derslere olan ilginin
çalışmalara yansıdığı görülmektedir. Bunun yanında herhangi
bir teknolojinin kullanılmadığı 17 çalışmanın yapıldığı da görülmektedir.
Araştırma Tasarımı
Bu bölümde yayınlanan tezlerin araştırma yöntemleri, araştırma
desenleri, veri toplama teknikleri ve katılımcılar ele alınmıştır.
Araştırma Yöntemi
Yüksek lisans ve doktora düzeyindeki uzaktan eğitim tezlerinde
kullanılan araştırma yöntemi Tablo 4’de verilmiştir.
Araştırma yöntemine göre tezlerin dağılımı Tablo 4’te verilmiştir.
Tablo incelendiğinde yapılan tezlerde en fazla nicel
araştırma yönteminin (f=36) kullanıldığı görülmektedir. Sonrasında
sırasıyla nitel (f=25) ve karma (f=20) yöntemin kullanıldığı
dikkati çekmektedir. Bu sonuçlar bize tezlerde ağırlıklı olarak
nicel yöntemin temel alındığını göstermektedir. Çalışmalarda
araştırmacıların daha çok çalışmalarının nedenlerini belirlemeye
yönelik, var olan durumu tanımlamak ya da değişkenler
arasındaki ilişkileri belirlemek amacıyla öğrencilerin görüş ve
beklentilerini belirlemeye çalıştıkları görülmektedir. Öte yandan
nicel araştırmaların sayısının fazla olmasında, uygulama
sürecinin daha kısa olması, kullanılan veri toplama teknikleriyle
geniş sayıda örnekleme daha kolay ulaşılabilmesi ve bu bağlamda
da zaman ve maliyet yönünden daha avantajlı olması
gösterilebilir.
Grafik 6 incelendiğinde tamamlanan tezlerde kullanılan yöntemlere
yıllar bağlamında bakıldığında nicel yöntemin 2011
ve 2014 yılı dışında her yıl tercih edildiği görülmektedir. Karma
araştırmaların 2010, nitel araştırmaların ise 2007 yılından sonra
uygulamaya başlandığı görülmektedir.
Araştırma Deseni
Yüksek lisans ve doktora düzeyindeki uzaktan eğitim tezlerinde
kullanılan araştırma desenleri Grafik 7’de verilmiştir.
Grafik 7 incelendiğinde, nicel yöntemin kullanıldığı tezlerde
tarama deseninin (f=40) yoğun olarak kullanıldığı görülmektedir.
Bunun yanında nitel ve karma araştırma yöntemlerinin
kullanıldığı tezlerde durum çalışmalarının (f=37) yapıldığı
görülmüştür. Diğer yandan deneysel modelin ve gömülü kuramın
çok az tercih edildiği de dikkati çekmektedir. Bu sonuca
göre, nicel yöntemin kullanıldığı tezlerde yoğun olarak var olan
durumun tespit edilmeye çalışıldığı ve farklı ortamlara ilişkin
karşılaştırmaların yapıldığı görülmektedir. Bunun yanında nitel
çalışmalarda da sınırlı bir sistemin nasıl işlediği ve çalıştığı hakkında
sistematik bilgi toplamak için tek bir durum ya da olayın şekilderinlemesine
incelendiği durum çalışmasının kullanıldığı
görülmektedir.
Veri Toplama Teknikleri
İncelenen tezlerde kullanılan veri toplama teknikleri Tablo
5’de verilmiştir. Bazı tezlerde birden fazla veri toplama tekniği
kullanıldığı için toplam ölçme aracı tez sayısını geçmiştir. Tablo
incelendiğinde nicel yöntemin uygulandığı tezlerde büyük ölçüde
anketlerin (f=52) kullanıldığı görülmektedir. Diğer yandan
nitel ve karma yöntemde ise verilerin daha çok görüşmeyle
(f=35) toplandığı dikkati çekmektedir. Özellikle anketlerin veri
toplama sürecinde zaman ve maliyet açısından araştırmacıya
sağladığı avantajlar bu tercihin bir nedeni olarak gösterilebilir.
Görüşmelerin kolay ve hızlı bir biçimde uygulanabilmesinin
yanında derinlemesine bilgi edinilebilmesinin de bu yöntemin
tercih sebepleri arasında olduğu düşünülebilir.
Katılımcılar
Yüksek lisans ve doktora düzeyindeki uzaktan eğitim tezlerinde
tercih edilen örneklem grubu Tablo 6’ da verilmiştir.
Tablo 6 incelendiğinde, araştırmacıların seçmiş olduğu örneklem
grupları incelendiğinde en fazla çalışılan grubun öğrenci (f=47), öğretim üyesi (f=20) ve uzmanlardan (f=16) oluştuğu
görülmüş, araştırmacıların akademik çevre dışında örneklem
grupları seçmedikleri benzer örneklem grupları üzerinde çalıştıkları
görülmüştür. Araştırmacılar için öğrencilere ulaşılmasının
daha kolay olması bu tercihin en büyük sebeplerinden biri
olarak gösterilebilir. |
Başa Dön
Öz
Giriş
Materyal ve Metod
Bulgular
Tartışma
Kaynaklar
|
|
Uzaktan eğitimin tarihsel sürecine bakıldığında teknoloji ile
birlikte değişen ve gelişen bir yapı görülmekle birlikte bu yapıyı
farklı açılardan ele alan ve gelişimini ortaya koyan birçok araştırma
yapılmıştır. (Kuble & Bunker, 1997; Göktaş et al., 2012;
Bozkurt et al., 2015a; Zawacki & Richter, 2009; Davies et al.,
2010; Lee et al., 2004; Salar et al., 2009; Bozkurt et al., 2015b).
Özellikle Türkiye’de bu gelişimin nasıl ilerlediğini görmek ve
daha iyi anlamak adına bilimsel çalışmalara gereksinim vardır.
Bu bağlamda bu çalışma, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Uzaktan Eğitim Anabilim Dalı programında yapılmış
olan yüksek lisans ve doktora tezlerinin konu, kuram, araştırma
metodu ve deseni gibi özelliklerini ortaya koyarak eğilimin ne
yönde olduğunu ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu amaç
doğrultusunda yayımlanan 81 tezin içerik analizi gerçekleştirilmiştir.
Tezlerin incelenmesi ve bulguların tartışılması için bir
kodlama sistemi geliştirilmiştir. Geliştirilen kodlama sistemi
dört ana bölümden oluşmaktadır: (a) Araştırmaların genel özellikleri,
(b) araştırmaların dayandırıldığı kuramlar ve araştırma
konuları, (c) kullanılan teknolojiler, (d) araştırmanın tasarımı.
Tartışma ve sonuç bölümleri de aşağıda bu başlıklar çerçevesinde
yapılmıştır.
Araştırmaların Genel Özellikleri
1980’li yıllardan günümüze kadar internetin gelişimi ve yaygınlaşması
ile birlikte uzaktan eğitim alanının ön plana çıktığı
görülmektedir. Bu kapsamda 1993 yılında Anadolu Üniversitesi
Açıköğretim Fakültesinde Uzaktan Eğitim Anabilim Dalı açılmıştır.
Alanda araştırmalar yapma, uzman kişiler yetiştirme adına
Anadolu Üniversitesi bünyesinde program açılmasından altı yıl
sonra tezlerin yayımlanmaya başlandığı görülmüştür. Yıllara
oranla yapılan çalışmaların sayısı özellikle 2007 yılı itibari ile
artmış ve toplamda 58 yüksek lisans tezi ortaya konulmuştur.
2010 yılına gelindiğinde doktora programı açılmış ve geçen
sekiz sene içerisinde 23 tezin ortaya konulduğu saptanmıştır.
Bu bağlamda çalışmalarda bir hız ve artış olduğu çok net şekilde gözler önüne serilmektedir. Yüksek lisans programına alınan
öğrencilerin sayısının daha fazla olması, doktora programının
çok daha geç açılmış olması ve doktora programına kabul şartlarının
yüksek lisansa göre daha zor olmasının ve daha uzun
sürmesinin bu sonucu doğurduğu söylenebilir.
Araştırmaların Dayandırıldığı Kuramlar ve Araştırma Konuları
Tezler ele aldıkları konu bağlamında incelendiğinde ortam
çalışmalarının ağırlıklı olduğu görülmektedir. İncelenen tezlerde
daha çok kullanılan ortama ilişkin öğrenenlerin bilgi, beceri
tutumlarının belirlenmeye çalışıldığı, kullanılan ortamlara
ilişkin öğrenenlerin başarı, tatmin düzeylerinin ne yönde olduğunun
saptanmaya çalışıldığı görülmektedir. Çalışmalarda ele
alınan değişkenlerin katılımcıların yaş, cinsiyet, öğrenme biçimi,
motivasyon gibi değişkenlerle ilişkilendirildiği de görülmektedir.
Süreç içerisinde de bu eğilimin özellikle 2003, 2007, 2013,
2017 yıllarında artış gösterdiği dikkati çekmektedir. Bozkaya ve
ark. (2012) da yaptıkları içerik analizi çalışmalarında benzer
sonuçları bulmuşlardır. Yaptıkları çalışmada ortam çalışmalarının
en fazla çalışılan konu başlığı olduğu, büyük ölçüde farklı
öğrenme ortamlarının, teknolojilerinin öğrenenlerin özellikleri
arasındaki ilişkiye bakıldığı görülmektedir. Çalışmaya göre
ortam çalışmalarını değerlendirme çalışmalarının takip ettiği
dikkati çekmektedir.
Bu çalışmalarda belirli bir programın ya da genel olarak açıköğretim
sisteminin kitap, Açıköğretim Fakültesi Portalı, TV programları,
danışmanlık hizmetleri, AKADEMA gibi farklı bileşenlerinin
değerlendirildiği görülmektedir. Analiz sonuçlarına göre,
yüksek lisans tezlerinde ağırlıklı olarak ortam ve değerlendirme
çalışmalarının yapıldığı görülmüştür. Bu çalışmaların büyük
ölçüde var olan durumu saptamaya ve var olan programlarının
değerlendirilmesine yönelik olduğu düşünüldüğünde, yüksek
lisans düzeyindeki tezlerde işlenmiş olması beklenen bir sonuçtur.
Öte yandan daha üst düzeyde teknoloji kullanma becerisi
gerektiren tasarım ve geliştirme çalışmalarının özellikle 2015
yılından sonra hızla arttığı görülmektedir. Bu tezlerde daha çok
öğrencilerin öğrenme süreçlerinin etkililiğini, verimliğini artırmaya
yönelik ürün geliştirdikleri ya da program tasarımı yaptıkları
çalışmalar olduğu görülmektedir. Bu çalışmalar, gerek alan
bilgisi, gerek teknoloji kullanma becerisi, gerekse yöntem bilgisi
bağlamında biraz daha üst düzey bilgi ve becerileri kullanmayı
gerektirmektedir. Bu bağlamda, bu değerlendirmeye paralel
olarak çalışmada tasarım ve geliştirme konularının doktora
tezlerinde daha çok ele alındığı görülmektedir. İlgili literatürde
benzer çalışmalara bakıldığında benzer şekilde öğrenenlerin
tutum ve davranışlarını belirlemeye yönelik çalışmaların yapıldığı
dikkati çekmektedir. Öte yandan bu çalışmalarda öğrenme
süreçlerinde etkileşim unsurunun ve öğretim tasarım çalışmalarının
ağırlıklı olarak yapıldığı da görülmektedir (Lee et
al., 2004; Bozkurt et al., 2015a, Salar, 2009). Benzer şekilde
Zawacki-Richter (2009) de yaptığı analiz çalışmasında öğretim
tasarımı, etkileşim ve iletişim konularını temel araştırma alanları
olarak belirlemiştir.
İncelenen tezlerin kuramsal dayanaklarına bakıldığında ise sırasıyla
öğrenme kuramları, uzaktan eğitim kuramları ve iletişim
kuramlarının kullanıldığı görülmektedir. Çalışma alanı doğası gereği teknoloji, öğrenen ve öğreticiyi bir araya getirmektedir.
Yapılan bu çalışmaların genel amacı da, etkili ve kalıcı öğrenmenin
teknoloji aracılığıyla nasıl oluşturulabileceğini ortaya
koyabilmektir. Buradan hareketle her bir kuramın ilkelerinden
ve özelliklerinden yararlanılarak uzaktan öğrenme ortamlarının
tasarımlanması bir gereklilik olarak karşımıza çıkmaktadır.
Bu kuramlara tek tek baktığımızda da en çok bağlantıcılık ve
yapıcı kuramlarının yoğun olarak işlendiği dikkati çekmektedir.
Bugün “web” teknolojileri ve özellikle çevrimiçi sosyal ağ teknolojilerinin
gelişmesiyle birlikte iletişim ve etkileşim olanakları
artmıştır. Gelişen teknolojiler farklı öğrenme ortamlarını
sunması ve uzaktan eğitimin kuramsal yönünü etkileyerek var
olan kuramlar üzerine yenilerinin çıkmasına neden olmuştur.
Bu teknolojilerin öğrenme ortamlarında kullanılmasıyla birlikte
öğrenme davranışları ve süreçleri bağlamında yeni anlayışların
geliştirilmesini zorunlu kılmıştır; bağlantıcılık kuramı da bu
anlayışın bir ürünüdür. Öte yandan İnternet destekli çevrimiçi
öğrenme ortamlarının öğrenenlere etkileşimli ve işbirlikçi
öğrenme ortamlarını sağlaması tezlerde yapıcı kuramının kullanılmasının
tercih edilmesine bir gerekçe olmuştur. Benzer bir
çalışmada, farklı dergilerde uzaktan eğitimle ilgili 861 makale
üzerinde yapılan içerik analizinde, en çok yapıcı kuramın işlendiği
belirlenmiştir (Bozkurt et al., 2015b).
Araştırmada Kullanılan Teknolojiler
Analizi yapılan tezlerde uygulama süreçlerinde en çok kullanılan
teknolojilerin; çevrimiçi öğrenme, e-posta ve kitlesel açık
çevrimiçi dersler olduğu görülmektedir. Açık Öğretim Fakültesi
uzaktan eğitim programının ilk yıllarında yapılan tezler internet
teknolojilerinin önemli bir hızla yayıldığı döneme karşılık gelmiştir.
Bu nedenle, çoğunlukla çevrimiçi eğitim uygulamaları
test edilmiş olup bunların yüz yüze eğitim ortamlarıyla ve teknolojileriyle
kıyaslandıkları görülmüştür. Diğer yandan, ‘kitlesel
çevrimiçi açık dersler’, Facebook®, Second Life® gibi teknolojilerin
kullanımının az olmasının nedeni, tezlerin hazırlandığı
ilk yıllarda bu teknolojilerin yaygın olmamasıyla açıklanabilir.
Öte yandan daha sonraki yıllarda, farklı teknolojilerin öğrenme
ortamlarında kullanılması, çalışmaların odağını ortam karşılaştırma
çalışmalarından uzaklaştırmıştır. ‘Kitlesel çevrimiçi’ derslere
olan ilgi ülkemizde de artmış, Anadolu Üniversitesi’nde
2014 yılında alt yapı çalışmalarına başlanan AKADEMA’da ilk
dersler 2015 yılında faaliyete geçmiştir. Son dönemde ‘kitlesel
çevrimiçi açık’ derslerle ilgili dört tezin yapılmış olması, bu ilginin
tez çalışmalarına da yansıdığını göstermektedir.
Araştırmanın Tasarımı
Anadolu Üniversitesi Uzaktan Eğitim Anabilim Dalında yapılan
çalışmalar araştırma modelleri bağlamında incelendiğinde,
nicel yöntemin ağırlıklı olarak kullanıldığı ortaya çıkmıştır. Özellikle
ilk yıllarda nicel yöntemin daha fazla tercih edilmesi daha
çok mevcut durumu ortaya koyan çalışmaların fazla olmasıyla
açıklanabilir. Nicel yöntemde kullanılan veri toplama teknikleriyle
geniş kitlelere ulaşabilme olanağının olması da bu eğilimin
sebeplerinden biri olarak ifade edilebilir. Bunun yanında nicel
yöntemde kullanılan veri toplama teknikleriyle geniş kitlelere
ulaşabilme olanağının olması veri toplama konusunda araştırmacılara
zaman ve hız yönünden avantaj sağlaması da başka bir neden olarak gösterilebilir. Bunun yanında karma ve nitel
çalışmaların kullanımının özellikle 2010 yılından sonra artarak
devam ettiği görülmektedir. Bu sonucu durum saptama ya da
kullanılan ortamları öğrenci özellikleriyle ilişkilendiren çalışmaların
yanında, son dönemdeki çalışmalarda, görüşmelerle çevre
şartlarının da dikkate alınmasıyla derinlemesine ve ayrıntılı bilgi
almaya yönelik ihtiyacın artmasının doğurduğu düşünülebilir.
Bozkurt ve ark. (2015a)’nın 61 doktora tezi üzerinde yaptıkları
araştırmada da nicel yöntemin ağırlıklı olarak kullanıldığı belirlenmiştir.
Benzer şekilde uzaktan eğitim alanında yapılmış yüksek
lisans tezlerine ilişkin yapılan bir içerik analizi çalışmasında
tezler yöntem açısından değerlendirildiğinde, nicel yöntemin
ağırlıklı olarak çalışıldığı belirlenmiştir (Durak et al., 2017).
Davies ve ark. (2010), uzaktan eğitim alanında yapılmış tezleri
inceledikleri çalışmalarında nicel yöntemin ağırlıklı olduğunu
belirlemiş; bu durumun ülkemizde uzaktan eğitim tezlerindeki
yöntemsel eğilimle aynı olduğunu ileri sürmüşlerdir. Benzer
şekilde uzaktan eğitim makaleleri ile ilgili yapılan bir analiz
çalışmasında nicel yöntemin daha çok kullanıldığı belirlenmiştir
(Bozkurt et al., 2015b). Uzaktan eğitim konusunda makale incelemelerinin
yapıldığı farklı araştırmalarda da (Zawacki-Richter,
2009; Horzum et al., 2013) benzer sonuçlar görülmüş nicel
yöntemin ağırlıklı olarak kullanıldığı belirlenmiştir.
Analiz sonuçlarına göre çalışmaların araştırma desenlerine
bakıldığında ise araştırma yöntemine paralel olarak en çok kullanılan
iki desen betimsel ve durum çalışması olmuştur. Mevcut
durumu ortaya koymayı amaçlayan araştırmaların sayıca daha
fazla olması betimsel desenin daha fazla tercih edilmesini açıkladığı
düşünülebilir. Araştırma sürecinde daha fazla kaynak ve
süre gerektiren deneysel, model oluşturma ve gömülü kuram
desenlerinin sayıca az olması da uygulama sürecinin daha maliyetli
olmasına ve bu tür araştırmaların daha uzun sürmesine
bağlanmıştır. Benzer şekilde literatürü incelediğimizde gerek
ülkemizde gerekse yurt dışında yapılan uzaktan eğitimle ilgili
tez (Bozkurt et al., 2015a; Davies, 2010; Durak et al.,2017) ve
makale (Bozkurt et al., 2015b; Bozkaya et al., 2012; Zawacki-
Richter, 2009) çalışmalarında en fazla betimsel çalışmaların
yapıldığı görülmüştür.
Diğer yandan çalışmada nitel ve karma araştırma yönteminin
kullanıldığı tezlerde durum çalışmasının ağırlıklı olarak kullanıldığı
görülmektedir. Uzaktan eğitimi konu alan tez (Bozkurt,
et al., 2015a; Davies, 2010) ve makale (Bozkurt et al., 2015b;
Bozkaya et al., 2012) çalışmalarına bakıldığında da en fazla
durum çalışmalarının kullanıldığı dikkati çekmektedir. Durum
çalışmaları, sınırlı bir sistemin nasıl işlediği ve çalıştığı hakkında
sistematik bilgi toplamak için çoklu veri toplayarak o sistemin
derinlemesine incelenmesini içeren bir yaklaşımdır (Chmiliar,
2013). Uzaktan eğitimin tüm bileşenleriyle derinlemesine
incelenmesine olanak sağlayan çalışmalara ihtiyaç duyulması,
bu eğilimin en büyük gerekçelerinden biri olarak gösterilebilir.
Sonuç olarak çalışmanın yöntem bölümünden elde edilen
verilerin, daha önce yapılan araştırma sonuçlarıyla paralellik
taşıdığını göstermektedir.
Çalışma tezlerde kullanılan veri toplama teknikleri bağlamında
değerlendirildiğinde araştırmacıların en çok anket, ölçek ve
görüşme yöntemini tercih ettikleri görülmektedir. Literatüre bakıldığında farklı çalışmalarda da (Bozkaya et al., 2012; Bozkurt
et al., 2015a; Davies, 2010; Bozkurt et al., 2015b) benzer
tekniklerin kullanıldığı görülmektedir. Anket ve ölçeklerin
uygulamasının daha kolay ve hızlı olması bu tercihin en büyük
sebeplerinden biri olarak düşünülebilir. Tezlerde araştırmacıların
genellikle büyük örneklerle çalıştıkları görülmüştür. Büyük
örneklerle çalışmak, bulguların genelleştirilmesini sağlar ve
sonuç olarak, verilerin dış geçerliliğini sağlama konusunda
araştırmacının elini güçlü kılar. Bu nedenle büyük kitlelere
anket ve ölçek ile ulaşmanın araştırmacıya zaman ve uygulama
açısından kolaylık sağlayacağı düşünülebilir. Bunun yanında
nitel yöntemin kullandığı tezlerde görüşmelerin yoğun olarak
kullanıldığı görülmektedir. Uygulama sürecinde araştırmacıya
esneklik sunması, uygulama sürecinin kolay olması, derinliğine
bilgi edinilebilmesi bu yöntemin tercih edilmesinin nedenleri
arasında gösterilebilir.
Çalışmaların katılımcı profilleri analiz edildiğinde en çok tercih
edilen çalışma gruplarının öğrenciler olduğu görülmektedir.
Bunun başlıca sebebi, çalışma grubu seçilirken ulaşımın daha
kolay olduğu örneklem gruplarının daha fazla tercih edilmesidir.
Çalışmalarda tercih edilen öğrencilerin büyük çoğunluğu
ulaşılması daha kolay olan lisans düzeyindeki öğrencilerdir.
Lisans düzeyinin diğer düzeylere göre daha fazla olması diğer
bir deyişle uzaktan eğitim çalışmalarının yüksek eğitim üzerine
odaklanması ve teknolojinin etkisinin öğrenen bağlamında
belirlenmesi hedeflendiği için doğal olarak öğrencilerle yapılan
çalışmaların fazla olması beklenen bir sonuç olmuştur. Ayrıca
bu sonuç, literatürde yapılan benzer araştırmaların sonuçlarıyla
da benzerlik göstermektedir (Bozkurt et al., 2015a; Babur et
al., 2016; Bozkurt et al., 2015b).
Uzaktan öğrenme süreçlerinde teknoloji önemli bir bileşen
olduğu için yapılan çalışmalar da büyük ölçüde teknoloji odaklı
olmaktadır. Yapılan çalışmada da ortam çalışmalarının ağırlıklı
olduğu görülmektedir. Bu çalışmalar daha çok mevcut durumu
ortaya koyan ya da ortam karşılaştırmalarının yapıldığı durum
saptamaya yönelik betimsel çalışmalar ve değerlendirme
raporları biçiminde gerçekleşmiştir. Bundan sonra yapılacak
çalışmalarda uzaktan öğrenmeye ilişkin belirleyicilerin neler
olduğu, kullanılan ortamların biliş üzerindeki etkisinin araştırıldığı
çalışmaların yapılmasının alana katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
Etkileşime dayalı bir öğrenme ortamının nasıl
tasarımlanacağı, kültürel unsurların bu tasarım sürecine nasıl
yansıtılacağı konuları üzerinde durulmasının uzaktan öğrenme
sürecinin etkiliği ve verimliği üzerinde olumlu etkileri olacaktır.
Bunun yanında betimsel çalışmaların daha ileriye götürülerek
etkili bir öğrenme çevresi için gerekli bireysel, toplumsal ve
eğitime ilişkin temel bileşenlerin neler olduğu nitel çalışmalarla
ortaya konulması gerekmektedir. Hatta sadece nicel ya
da nitel çalışmalar yanında nicel değerleri daha iyi açıklayabilecek,
derinlemesine bilgiler edinmemizi sağlayacak karma
çalışmalarla desteklenmesi, uzaktan eğitimin derinlemesine
irdelenmesine yardımcı olacaktır. Veri toplama tekniklerinin
çeşitlendirilmesi, verilerin yorumlanması sürecinde geçerliği ve
güvenirliği daha da artıracaktır. |
Başa Dön
Öz
Giriş
Materyal ve Metod
Bulgular
Tartışma
Kaynaklar
|
|
1) Babur, A., Kiper, A., Çukurbaşı, B., Albayrak, E., Tonbuloğlu, İ.,
Küçük, Ş., Demirhan, E., Canan-Güngören, Ö., Horzum, M. B.,
& Kıyıcı, M., (2016). 2009-2013 Yılları arasında uzaktan eğitim
dergilerinde yayınlanan makalelerin yöntemsel açıdan incelenmesi.
Sakarya University Journal of Education, 6(1), 123-140.
2) Berge, Z. L., & Mrozowski, S. (2001). Review of research in distance
education, 1990–1999. American Journal of Distance Education,
15(3), 5–19.
3) Bozkaya, M., Erdem-Aydın, İ. E., & Kumtepe, E. G (2012). Research
trends and ıssues in educational technology: A content
analysis of TOJET (2008-2011). The Turkish Online Journal of
Educational Technology, 11(2), 264-277
4) Bozkurt, A., Kumtepe, E. G., Kumtepe, A. T., Aydın, İ. E., Bozkaya,
M., & Aydın, C. H. (2015a). Research trends in Turkish distance
education: A content analysis of dissertations, 1986-
2014. European Journal of Open, Distance
5) Bozkurt, A., Akgun-Ozbek, E., Yilmazel, S., Erdogdu, E., Ucar, H.,
Guler, E., Sezgin, S., Karadeniz, A., Sen-Ersoy, N., Goksel-Canbek,
N., Dincer, G., Ari, S., & Aydin, C. H. (2015b). Trends in
distance education research: A content analysis of journals
2009-2013. The International Review of Research in Open and
Distributed Learning, 16(1), 330-363.
6) Chmiliar, L. (2013). The iPad and the preschool child with learning
difficulties. Journal on Technology & Persons with Disabilities,
1, 191–200.
7) Çallı, İ., İşman, A., & Torkul, O. (2001) Sakarya Üniversitesi’nde açık
ve uzaktan öğrenmenin dünü, bugünü ve geleceği. 1. Uluslararası
Eğitim Teknolojileri Sempozyumu ve Fuarında sunulan
bildiri. Sakarya: Sakarya Üniversitesi.
8) Özkul, A. E. (2001). Anadolu University distance education system
from emergence to 21st century. Turkish Online Journal of
Distance Education, 2(1), 15-31.
9) Davies, R., Howell, S., & Petrie, J. (2010). A review of trends in distance
education scholarship at research universities in North
America, 1998-2007. The International Review of Research
in Open and Distance Learning, 11(3), 42-56. Retrieved from
http://www.irrodl.org/index.php/irrodl/article/view/876
10) Durak, G., Çankaya, S., Yunkul, E., Urfa, M., Toprakliklioğlu, K.,
Arda, Y., & İnam, N. (2017). Trends in distance education: A
content analysis of master’s thesis. The Turkish Online Journal
of Educational Technology, 16(1), 203-218.
11) Gökmen, Ö., Uysal, M., Yaşar, H., Kırksekiz, A., Güvendi,, G., & Horzum,
M. (2017). Türkiye’de 2005-2014 yılları arasında yayınlanan
uzaktan eğitim tezlerindeki yöntemsel eğilimler: Bir içerik
analizi. Eğitim ve Bilim, 42(189), 1-25
12) Göktaş, Y., Küçük, S., Aydemir, M., Telli, E., Arpacık, Ö., Yıldırım,
G., & Reisoğlu, İ. (2012). Türkiye’de eğitim teknolojileri araştırmalarındaki
eğilimler: 2000-2009 dönemi makalelerinin içerik
analizi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, 12(1),
177-199.
13) Horzum, M. B., Özkaya, M., Demirci, M., & Alpaslan, M. (2013).
Review of Turkish distance education research, İnönü Unıversity
Journal of The Faculty of Education, 14(2), 79-100.
Retrieved from http://efdergi.inonu.edu.tr/article/download/
5000004118/5000007988
14) Koble, M. A., & Bunker, E. L. (1997). Trends in research and practice:
An examination of the American Journal of Distance Education
1987 to 1995. American Journal of Distance Education, 11(2),
19-38.
15) Lee, Y., Driscoll, M. P., & Nelson, D. W. (2004). The past, present,
and future of research in distance education: Results of a content
analysis. In The American Journal of Distance Education,
18(4), 225-241.
16) Mishra, S. (1997). A critical analysis of periodical literature in distance
education, Indian Journal of Open Learning, 6(1), 39-53.
17) Ozan, Ö. (2010). Uzaktan eğitimin tarihsel gelişim süreci. Retrieved
from http://www.ozlemozan.info/index.php?option=com_con
tent&view=article&id=1226:uzaktaneitimin-tarihsel-geliimsuereci&
catid=108:uzaktan-eitim-&Itemid=291
18) Özdil İ. (1986). Uzaktan eğitimin evrensel çerçevesi ve Türk eğitim
sisteminde uzaktan eğitimin yeri. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi
Açıköğretim Fakültesi Yayınları No:69
19) Salar, H. C. (2009). Trends in distance education in Turkey. In The
Proceedings of The 23rd ICDE World Conference on Open and
Distance Learning Including the 2009 EADTU Annual Conference.
Maastricht. Open University. Retrieved from http://
www.ou.nl/Docs/Campagnes/ICDE2009/Papers/Final_
paper_348salar.pdf
20) Sert, G., Kurtoğlu, M., Akıncı, A., & Seferoğlu, S. S. (2012, Şubat).
Öğretmenlerin teknoloji kullanma durumlarını inceleyen araştırmalara
bir bakış: Bir içerik analizi çalışması, Akademik Bilişim,
(s. 2).. Akademik Bilişim’12 - XIV. Akademik Bilişim Konferansında
sunulan bildiri, Uşak Üniversitesi, Uşak. Retrieved
from http://yunus.hacettepe.edu.tr/~sadi/yayin/AB12_Sert-
Kurtoglu-Akinci-Seferoglu_IcerikAnalizi.pdf
21) Simonson, M.(2006). Teaching courses online. Quaterly Review of
Distan Education, 7(4), 7-8.
22) Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2006). Sosyal bilimlerde nitel araştırma.
Ankara: Seçkin Yayıncılık.
23) Zawacki-Richter, O. (2009). Research areas in distance education:
A Delphi study. The International Review of Research in Open
and Distributed Learning, 10(3), 1-17. Retrieved from https://
www.learntechlib.org/p/49048/ |
Başa Dön
Öz
Giriş
Materyal ve Metod
Bulgular
Tartışma
Kaynaklar
|
|
|
|