|
2020, Cilt 10, Sayı 2, Sayfa(lar) 242-252 |
|
DOI: 10.5961/jhes.2020.386 |
Türkiye’de Ornitoloji Alanındaki Lisansüstü Tezler Üzerine İlk Değerlendirme |
Esra PER, Hızır UZUNER |
Gazi Üniversitesi, Fen Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Ankara, Türkiye |
Anahtar Kelimeler: Yükseköğretim, Tez, Biyoloji, Cinsiyet, Gözlem |
|
Türkiye’deki üniversitelerde Ornitoloji alanında lisansüstü tezler hazırlanmaktadır. Ancak ülke genelinde bu konuda farklı kriterler açısından
bir değerlendirme yapılmamıştır. Yüksek Öğretim Kurulu (YÖK) “Ulusal Tez Merkezi” veri tabanında yer alan ornitoloji alanındaki
tezler farklı terimler kullanılarak araştırılmıştır. Tespit edilen tezler yıl, üniversite, enstitü, Anabilim Dalı, düzeyi (yüksek lisans - doktora),
coğrafi bölge, il, cinsiyet, dil ve kullanılan araştırma yöntemine göre incelenmiştir. Araştırma sonucunda Türkiye’de 1985 - 2019 yılları
arasında ornitoloji alanında toplam 49 devlet üniversitesinde lisansüstü düzeyde 268 tez (%79 YL, %21 DR) tamamlanmış olduğu tespit
edilmiştir. Tezlerin %71’i Biyoloji bölümünde tamamlanmış olup son 10 yılda özellikle Orman Fakültelerinde ornitoloji temelli araştırmalarda
dikkat çekici bir artış olmuştur. Ornitoloji alanında en fazla tez Süleyman Demirel Üniversitesi ve Hacettepe Üniversitesi’nde
hazırlanmıştır. Araştırmacıların %36 kadın ve %64 erkektir. Araştırmaların %70’i gözlem temelli olarak planlanarak dürbün ve teleskop
kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Bu araştırma ile ornitoloji temelli lisansüstü tezlerin tarihçesi ve genel durumu ortaya çıkarılmıştır. Elde
edilen sonuçların gelecek yıllarda bu alanda yapılacak başka araştırmalar için referans olacağı düşünülmektedir. |
Başa Dön
Öz
Giriş
Materyal ve Metod
Bulgular
Tartışma
Kaynaklar
|
|
Günümüzde Dünya’da iki milyona yakın canlı türünün var olduğu
bilinmektedir. Bu canlılar içinde rengarenk tüyleri ve sesleri
ile kuşlar (Aves) sınıfı en dikkat çeken canlılardır. Kuşlar yüzyıllardan
beri dünya genelinde hakkında en fazla araştırma yapılmış
olan hayvan sınıflarından biridir (Kahraman et al., 2016).
Fransızca kökenli bir kelime olan Ornitoloji kuşları inceleyen
bilim dalı olarak tanımlanmıştır (Yüce, 1999; Karol et al., 2000;
Kaya & Atatür, 2014).
Biyoçeşitlilik açısından küçük bir kıta özelliği göstermekte olan
Türkiye olağanüstü bir tür, habitat ve ekosistem çeşitliliği göstermektedir
(Kahraman et al., 2016). Ülkemiz kendine özgü bir
iklim bitki örtüsü ve hayvan çeşitliliğine sahip olup Küçük Asya
adını tam olarak hak etmektedir. Bu özellikler diğer canlı gruplarında
olduğu gibi kuşlarda da büyük bir çeşitliliği beraberinde
getirmiştir (Eken et al., 2006).
Türkiye’de ilk ornitolojik çalışmalar yabancı araştırmacılar tarafından
başlatılmıştır (Yiğit et al., 2008), 1900’lerin başında yeni
kuş türlerine ait gözlemler yabancı araştırmacılar ve gözlemciler
tarafından kayıt edilmiştir. Sonraki yıllarda Türk araştırmacılar
da kuşlar üzerine çalışmaya başlamıştır.
Türkiye’nin ilk Ornitoloji Kitabı olan “Türkiye Kuşları” 1945 yılında
İstanbul Üniversitesi’nden Dr. Saadet Ergene tarafından
yazılmıştır (Ergene, 1945). Daha güncel çalışmalar; Kuşlarımız
(Acar & Acar, 1972), Nihat Turan tarafından 1990 yılında ve
Max Kasparek tarafından 1992 yılında yayımlanmıştır (Turan,
1990; Kasparek, 1992). Günümüzde Türkiye Kuşları hakkındaki
en güncel kitap “Birds of Turkey” (Kirwan et al., 2008) yerli
ve yabancı araştırmacıların iş birliği ile tamamlanmıştır. Önemli
Kuş Alanları (ÖKA) kitabı ise ilk olarak 1989 yılında (Ertan et
al., 1989), sonra 1997 yılında Doğal Hayatı Koruma Derneği
tarafından (Yarar & Magnin, 1997) yayımlanmış, 2004 yılında
Doğa Derneği tarafından bir güncelleme yapılmıştır (Kılıç
& Eken, 2004). Tarım ve Orman Bakanlığı ile Çevre ve Şehircilik
Bakanlığı’nın doğrudan yapmakta olduğu ve koordine ettiği
projelerin de Türkiye’de ornitoloji alanındaki gelişmelere
önemli katkıları olmuştur.
Türkiye’de 1990’lı yıllara kadar genellikle avifaunistik araştırmalar
yapılmaktaydı ve yeni tür kayıtları araştırmacılar tarafından
belgelenmekteydi. Ancak günümüzde kuşları görüntüleme
tekniklerindeki gelişmeler ve kuşlara olan ilginin artışı ile bu
durum değişmiştir. Gönüllü kuş gözlem ağındaki gelişim, kuş
gözlemcisi sayısındaki artış ve kuş fotoğrafçılığına olan ilgi ile
her geçen yıl Türkiye Kuş Listesi’ndeki tür sayısı artmaktadır.
Türkiye’de kuş gözlem kayıtlarının bilimsel olarak düzenli bir şekilde
değerlendirilmesinde en önemli adım 2004 yılında internet
temelli bir veri tabanı olan KuşBank (Kuşları Korumak için
Vatandaş Bilimi)’ın internet üzerinden halkın kullanımına sunulmasıdır
(Per &Özesmi 2005). Günümüzde eKuşBank/eBird
sayesinde her geçen gün Türkiye kuşları hakkında yeni gözlemler
kayıt altına alınmaya devam etmektedir. Bununla birlikte
günümüzde Türkiye Kuş Listesi’nin en iyi izlendiği portal Trakuş
(Türkiye’nin Anonim Kuşları)’tur. Trakuş’a göre günümüze kadar
Türkiye’de kayıt edilmiş olan kuş türü sayısı 485’dir (Trakuş, 2019). Türkiye’de endemik bir kuş türü bulunmamakta ancak
bazı türlerin Dünya popülasyonlarının önemli bir bölümü ya da
dağılım gösterdiği bölgenin en son sınırı Türkiye olabilmektedir.
Türkiye’deki kuş çeşitliliği kuşların korunması için ulusal bir
sorumluluğu da beraberinde getirmektedir (Eken et al., 2006).
Önemli Kuş Alanı (ÖKA) ve Önemli Doğa Alanı (ÖDA) kavramları
ile Türkiye’de kuşların önemi sadece ornitologlar tarafından
yapılan araştırmalarda değil farklı disiplinlerden araştırmalarda
da kendine yer bulmakta ve ön plana çıkmaktadır.
Türkiye’de kuş araştırmaları tür ve alan temelli olarak planlanmaktadır.
Tür ve alanlar hakkında temel bilgiler belgelendikçe
durum değerlendirmesi yapılabilmekte, koruma öncelikleri ve
tehditler belirlenmektedir. Yerel araştırmaların yanında ulusal
düzeydeki araştırmalar ile çok çarpıcı sonuçlara ulaşılabilmektedir.
Türkiye’de 2014-2017 yıllarında yapılan üreyen kuş atlas
çalışmasında ülkede düzenli görülen 400 türün 313’ünün üremeye
devam ettiği tespit edilmiştir. Üç türün (telli turna, yaz
ördeği ve kadife ördek) ise üreme popülasyonlarının Türkiye’de
ortadan kalktığı belgelenmiştir (Boyla et al., 2019).
Türkiye’de kuş araştırmaları üniversitelerde, bakanlıklar himayesinde
ve Sivil Toplum Kuruluşları (STK)’ları çatısı altında
yapılmaktadır. Teknolojik araçlardaki gelişmeler ile bir gözlemi
belgelemek ve paylaşmak oldukça kolaylaşmıştır. Böylelikle Ornitoloji
alanındaki gelişmeler Türkiye’de toplumun farklı kesimleri
tarafından izlenebilmekte ve bilgi paylaşımı artmaktadır.
Ornitoloji alanındaki temel eğitim ve araştırmalarda en önemli
kurumlar üniversitelerdir. Üniversitelerde ornitoloji alanında
araştırmalar yapılarak, yüksek lisans ve doktora düzeyinde
tezler hazırlanarak hem araştırmacıların bilimsel olarak donanımla
yetişmesi sağlanmakta hem de bu alandaki boşluk kapatılmaya
çalışılmaktadır. Türkiye’de Ornitolog sayısı arttıkça bu
alandaki insan kaynakları alt yapısı da gelişecektir. Ornitoloji
temelli uzun vadeli izleme çalışmaları ile bilimsel veri artacak,
kurumsal alt yapı ve doğa koruma politikaları gelişecektir.
Bu araştırmanın amacı, Türkiye’de ornitoloji temelli olarak tamamlanmış
olan lisansüstü tezleri tamamlanış yılı, üniversite,
enstitü, ABD, düzeyi (yüksek lisans veya doktora), coğrafi bölge,
il, cinsiyet, öğretim dili, konu ve kullanılan araştırma yöntemlerine
göre çok boyutlu bibliyometrik bir değerlendirme yapmaktır. |
Başa Dön
Öz
Giriş
Materyal ve Metod
Bulgular
Tartışma
Kaynaklar
|
|
Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi (YÖKTEZ)’nde Türkiye’deki
üniversitelerde tamamlanmış olan bütün yüksek lisans
ve doktora tezlerinin türkçe ve ingilizce özetlerine elektronik
olarak erişim sağlanmaktadır. Ayrıca 2006 yılından itibaren tamamlanmış
olan tezlerin tam metnine pdf biçiminde erişim
imkânı bulunmaktadır. Ancak 2006 yılından sonra tamamlanmış
olup yazarı tarafından belirli bir tarihe kadar kısıtlanmış olan tezlerin tam metinlerine değil, sadece özetlerine erişim
sağlanmaktadır.
YÖK’ün internet temelli ve halkın erişimine açık olan “Ulusal
Tez Merkezi” veri tabanında (YÖKTEZ, 2019) bulunan ornitoloji
temelli Yüksek Lisans ve Doktora tezleri bilgisayar destekli tarama
yöntemi ile farklı terimler kullanılarak araştırılmıştır. Veri
tabanında tez sorgulamaları şu anahtar sözcüklere göre yapılmıştır;
“kuş”, “kuş türü,” “aves”, “avifauna”, “ornitoloji”, “ornitofauna”,
“kuş faunası”, “kuş göç”, “üreyen kuş”, “göçmen kuş”,
“ötücü kuş”, “su kuşu”, “deniz kuş”, “kuş habitat”, “Kış Ortası
Sukuşu Sayımı”, “Rüzgar Enerji Santrali”, “RES kuş”, “kuş parazit”,
“kan parazit”.
YÖK Tez Merkezi’nin internet temelli veri tabanı üzerinden 15
Ekim - 2019 ile 15 Aralık 2019 tarihleri arasında sorgulamalar
yapılmıştır. Bu zaman aralığında sisteme eklenmiş olan yeni
tezler de değerlendirmeye alınmıştır.
Ornitoloji alanında kayıtlı olan tüm tezlerin bibliyografik künyeleri
referans gösterilebilecek şekilde düzenlenmiştir. Elde edilen
veriler bir veri tabanı hâline getirilmiştir. Tezlerin tamamlanış
yılı, üniversite adı, üniversite tipi (devlet – vakıf), enstitü, Ana
Bilim Dalı (ABD), lisansüstü eğitim düzeyi (yüksek lisans veya
doktora), coğrafi bölge, il, cinsiyet, öğretim dili, konu ve kullanılan
araştırma yöntemi üzerine bir değerlendirme yapılmıştır.
Ornitoloji alanında hangi konularda araştırmalar yapıldığını tespit
etmek için ölçüt olarak Üniversitelerarası Kurul Başkanlığı
(ÜAK)’nın 2019 yılı Ekim dönemi doçentlik başvurularında Biyoloji
bilim alanı için belirlemiş olduğu anahtar kelimeler; Biyokimya,
Biyo-enformatik, Davranış Biyolojisi, Doğal Kaynaklar ve Çevre İktisadı, Ekoloji, Gelişim Biyolojisi, Hayvan Fizyolojisi-
Ekofizyolojisi, Hayvan Sistematiği, Mikrobiyoloji, Moleküler
Biyoloji, Parazitoloji ve Viroloji kullanılmıştır (ÜAK, 2019).
Bu bibliyometrik özellikleri değerlendirmenin çerçevesini ve
sınırlarının YÖK Ulusal Tez Merkezi’nde bulunmakta olan tam
metin olarak erişime açık ve tam metin olarak erişime açık olmayan
tezler belirlemiştir. Elde edilen verilerden özet Tablo ve
frekans analizleri yapılmıştır. |
Başa Dön
Öz
Giriş
Materyal ve Metod
Bulgular
Tartışma
Kaynaklar
|
|
Türkiye’de 1985 - 2019 yılları arasında tamamlanmış olan toplam
268 tezin 213’i yüksek lisans ve 55’i doktora düzeyindedir.
Bu tezlerin yüzdelik oranındaki değişim Tablo 1’de gösterilmiştir.
Ornitoloji alanındaki lisansüstü araştırmaların çoğunluğu
(% 79) yüksek lisans tezidir.
Türkiye’de bu alanda ilk yüksek lisans tezi 1989 yılında tamamlanmıştır.
Türkiye’de 33 yıllık süreçte ornitoloji alanında yıllık
ortalama yedi yüksek lisans tezi tamamlanmıştır. 2000’li yıllardan
itibaren yüksek lisans tezi sayısında dikkat çekici bir artış ve
dalgalanmalar olmak ile birlikte en fazla artış 2019 yılında olmuş
ve 2019’da 25 yüksek lisans tezi tamamlanmıştır (Şekil 1).
Türkiye’de bu alanda ilk doktora tezi 1985 yılında tamamlanmıştır.
Türkiye’de 34 yıllık süreçte ornitoloji alanında yıllık ortalama
iki doktora tezi tamamlanmıştır. Şekil 2’ye göre doktora
tezlerinin 1990’lı yılların ortalarına kadar çok sınırlı sayıda olduğu
2007 yılında bir ivme kazanmaya başladığı ve en büyük
artışın ise beş doktora tezi ile 2018 yılında gerçekleştiği görülmektedir.
İncelenen tezlerin dönemsel olarak yıllara göre dağılımı Tablo
2’de gösterilmiştir. Buna göre, 1980’li yıllardan günümüze ornitoloji
alanında yapılan hem yüksek lisans hem de doktora
tezlerinin sayısında artış görülmektedir. Bu alanda en fazla
2011 - 2019 yılları arasında 110 yüksek lisans tezi (%51.6) ve
27 doktora tezi (%49.1) tamamlanmıştır.
Bu alanda tamamlanmış olan tezlerin coğrafi bölgelere göre
dağılımı (Şekil 3)’de verilmiştir. Lisansüstü tezlerin coğrafi bölgelere
göre yüzdelik oranı karşılaştırıldığında ilk sırayı %28’lik
oran ile İç Anadolu Bölgesi almaktadır. Diğer bölgeler ise sırasıyla; Akdeniz Bölgesi (%20), Marmara Bölgesi (%16), Doğu
Anadolu Bölgesi (%13), Karadeniz Bölgesi (%10), Ege Bölgesi
(%9) ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi (%4)’dir.
Türkiye’de 39 ilde ornitoloji temelli lisansüstü tez üretilmiştir.
En fazla tez ise Ankara, Isparta, İstanbul, İzmir ve Van’da üretilmiştir.
Ornitoloji alanında tamamlanmış olan YL tezlerinin
%28’i Ankara ve Isparta’daki üniversitelerde yapılmıştır. YL ve
DR tezlerini illere göre karşılaştırınca DR tezlerinin %42’si Ankara,
Antalya ve Van’da üretilmiştir. Isparta ve İstanbul’un YL
tezlerindeki oranı yüksek iken DR tezlerindeki yüzdelik oranları
daha düşüktür (Tablo 3).
Türkiye’de 49 devlet üniversitesinde ornitoloji temelli lisansüstü
tez üretilmiştir. En fazla tez ise Süleyman Demirel Üniversitesi,
Hacettepe Üniversitesi, Yüzüncüyıl Üniversitesi, Ege Üniversitesi,
ODTÜ, Akdeniz Üniversitesi ve OMÜ’de hazırlanmıştır. DR tezlerinin % 33’ü; Akdeniz Üniversitesi (%9.1), Hacettepe
Üniversitesi (%14.5) ve Yüzüncüyıl Üniversites (%9.1)’de üretilmiştir
(Tablo 4). ODTÜ’de 15 YL ve 1 DR tezi, Süleyman Demirel
Üniversitesi’nde 23 YL ve 4 DR tezi üretilmiştir. Bu iki üniversite YL düzeyindeki bilimsel üretkenliği DR düzeyinde devam ettirememiştir.
Araştırmalar toplam dört farklı enstitü (Çevre Bilimleri (5), Deniz
Bilimleri (3), Fen Bilimleri (240), Sağlık Bilimleri (20)) çatısı
altında toplanmıştır. Çevre Bilimleri ve Deniz Bilimleri Enstitüsü
‘nün birlikte oranı %3’dür. Sağlık Bilimleri Enstitüsü’nün oranı
%7’dir. Fen Bilimleri Enstitüsü’nün oranı ise %90’dır. Ornitoloji
alanındaki lisansüstü tezlerin 19 farklı ABD’da yapılmış olduğu
tespit edilmiştir. Bu tezlerin %71’i Biyoloji, %14’ü Orman Mühendisliği
ve %4’ü Veteriner Hekimliği ABD’larında tamamlanmıştır. Ornitoloji alanındaki DR tezlerinin %73’ü Biyoloji, %13’ü
Veteriner Hekimliği ABD’da üretilmiştir (Tablo 5).
Tezlerde deneysel çalışma, doğrudan gözlem ve dolaylı gözlem
yöntemlerinin kullanıldığı tespit edilmiştir. Bu yöntemlerden
olan ve avifaunistik araştırmaların temelini oluşturan doğrudan
gözlem %70’lik bir orana sahiptir. Kuşlar üzerinde özel incelemeyi
gerektiren deneysel çalışma %26 ve araştırmacının dolaylı
gözlem metodu ile kuş gözlem kayıtları üzerinden yapmış olduğu
tezlerin oranı %4’dür (Tablo 6).
Yüksek lisans ve doktora tezlerinin araştırmacıların cinsiyetlerine
göre değişimi Tablo 7’de gösterilmiştir. Ornitoloji alanında
tamamlanmış olan tezlerin % 36’sı kadınlar tarafından, %64’ü
erkekler tarafından hazırlanmıştır. Kadınlarda bu oranlar YL tezlerinde
%37 ve Doktora tezlerinde %33’dür. Kadınlar tarafından
ilk kez 1995 yılında bir lisansüstü tez tamamlanmıştır. Tamamlanmış
olan lisansüstü tezlerin cinsiyet temelli yıllara göre değişiminde
kadın ve erkek arasında sayısal farklılık ile birlikte benzer
bir eğilim tespit edilmiştir, Ancak 2010, 2016, 2018 ve 2019
yıllarında erkekler tarafından tamamlanmış olan tez sayısında
dikkat çekici artışlar olurken kadınlar tarafından tamamlanmış
olan tezlerin sayısı benzer bir eğilim göstermemiştir (Şekil 4).
Ornitoloji alanındaki lisansüstü tezlerinin %7’si Boğaziçi ve
ODTÜ’de İngilizce olarak hazırlanmıştır. Toplam 19 Yüksek lisans
ve bir doktora tezi İngilizce olarak yazılmıştır.
Ornitoloji alanında hangi konularda araştırmalar yapıldığını tespit
etmek için ölçüt olarak Üniversiteler Arası Kurul Başkanlığı (ÜAK)’nın 2019 yılı Ekim dönemi başvurularında Biyoloji bilim
alanı için belirlemiş olduğu anahtar kelimelere göre gruplandırılmıştır
(Tablo ttable9>8). Araştırmalar büyük oranda Ekoloji (33.6),
Hayvan sistematiği (28.7) ve Hayvan Fizyolojisi-Ekofizyolojisi
(%10.8) konularında yapılmıştır.
|
Başa Dön
Öz
Giriş
Materyal ve Metod
Bulgular
Tartışma
Kaynaklar
|
|
Büyük Veri (Big Data), son birkaç yıl içerisinde ön plana çıkmış
ve pek çok farklı alanda önemli bir rol oynamaktadır. Veri bilimi,
farklı veri kaynaklarından gelen veriler içinden değerli bilgiler
sağlamak için istatistik, matematik ve bilgisayar bilimlerini
kullanan çok disiplinli bir alandır. Büyük Veri uygulamalarının
temel amacı, büyük hacimli verileri analiz ederek doğru karar
alınmasına yardımcı olmaktır. Günümüzde pek çok kurum farklı
kaynaklı veri setlerini analiz etmek amacıyla büyük veri uygulamalarına
yatırım yapmaktadır (Yılmazer, 2019).
Türkiye’de tezler üzerinde yapılmış bibliyometrik analiz çalışmaları
az sayıdadır (Yılmazer, 2019). Bu konuda Türkiye’de
daha önce Eğitim Tarihi (Uygun, 2012), Türkçe Eğitimi (Coşkun
et al., 2012), Tarih Eğitimi (Turan & Aslan, 2016) ve Öğretmen
Eğitiminin Tarihçesi (Şahin et al., 2013), Turizm (Nergiz, 2014),
Biyoloji Eğitimi (Töman, 2018), Eğitim ve Öğretim Teknolojileri
(Tosuntaş et al., 2019) alanlarında lisansüstü tezler hakkında
değerlendirmeler yapılmıştır. Bu çalışma ornitoloji alanını hedeflemiş
olmak ile birlikte biyolojik bilimler için ilk değerlendirme
niteliğindedir.
Araştırma sonuçlarına göre Türkiye’de 1985 - 2019 yılları arasında
49 devlet üniversitesinde dört farklı enstitü çatısı altında
“ornitoloji” alanında 213 yüksek lisans 55 doktora tezi üretilmiştir.
Doktora düzeyinde tamamlanmış olan tez sayısının
yüksek lisans düzeyinde tamamlanmış olan tez sayısının 1/4’ü
kadar olması dikkat çekicidir. Ornitoloji alanındaki YL tezlerinin
%71’i ve DR tezlerinin %73’ü Biyoloji Anabilim Dalında tamamlanmıştır.
YL tezlerinde %14’lük oran ile Orman Mühendisliği
alanı Ornitoloji’de bir atılım yapmıştır, ancak bu ilerleme DR
tezlerindeki %4’lük oran ile yerini gerilemeye bırakmıştır.
Türkiye’de Biyoloji Eğitimi alanında 1990 - 2017 yılları arasında
15 üniversitede 337 tez hazırlanmıştır. Bu tezlerden %50’den
fazlası Gazi Üniversitesi Eğitim Enstitüsü’nde tamamlanmıştır
(Töman, 2018). Türkiye’de Ornitoloji alanında 268 tez tamamlanmıştır.
Bu konuda en çok tez üretilen üniversitelerin; Süleyman
Demirel Üniversitesi, Hacettepe Üniversitesi, Yüzüncüyıl
Üniversitesi, Akdeniz Üniversitesi, Ege Üniversitesi, İstanbul
Üniversitesi ve ODTÜ olması bu yükseköğretim kurumlarında
bu alanda uzun yıllardır çalışmakta olan deneyimli öğretim elemanı
kadrosunun varlığı ile açıklanabilir. Bu nedenle üretilen
tez sayısı ile üniversiteler arasında homojen bir dağılım yoktur.
Bitirilen tezlerde üniversite çeşitliliği artarken toplam tez
sayısında büyük üniversitelerin üstünlüğü devam etmektedir.
Bununla birlikte Türkiye’de üniversitelerde ornitoloji alanında
araştırma yapmakta olan öğretim üyelerinin sayısı artmaktadır.
Hacettepe Üniversitesi, Ege Üniversitesi, İstanbul Üniversitesi
ve ODTÜ araştırma Üniversitesi statüsüne sahiptir. Türkiye’de
en fazla üniversite olan iller; İstanbul, Ankara ve İzmir olup bu
illerde toplam 91 üniversite bulunmaktadır (YÖK, 2019). Ornitoloji
alanında tamamlanmış olan tezlerin yaklaşık 1/7’si Ankara,
İstanbul ve İzmir’deki üniversitelerde hazırlanmıştır. Son
yıllarda birçok üniversitenin Biyoloji Bölümü kapatılmış olsa da
tamamlanmış olan tezlerin yaklaşık 3/4’ü enstitülerin Biyoloji
ABD’larında üretilmiştir.
Ornitoloji alanında 2006 yılından sonra tamamlanmış olan tezlerin
tam metnine genellikle erişim sağlanabilmektedir. 2000’li yıllardan itibaren araştırmaların hem sayısı artmış hem de konular
çeşitlenmiştir. Ornitoloji alanında yapılmış olan tezlerin
çoğunluğu yüksek lisans düzeyindedir. Doktora düzeyinde az
sayıda tez yapılmasının temel nedenlerinden bazıları; doktora
sürecinin uzun ve yorucu olması, öğrencilerin üniversitelerde
araştırma görevlisi pozisyonunda istihdam edilme oranının düşük
olması, burs imkânlarının kısıtlı olması ve araştırmacıların iş
hayatına atılma ihtiyacı olabilir.
Turizm alanında yapılmış olan tez sayılarında 2010 yılından
itibaren bir artış tespit edilmiştir. Bu artış üniversite sayısının
ve yetişmiş öğretim üyesi sayısının artışına bağlı olarak gerçekleşmiştir
(Nergiz, 2014). Ornitoloji alanındaki tezlerde 2000’li
yıllardan itibaren bir artış vardır. Toplam 49 üniversitede bu
alanda lisansüstü tezler üretilmiş olmasında, son yıllarda bazı
üniversitelerin iki ayrı üniversite olarak kurumsallaşmış olmasının
ve farklı disiplinlerin de ornitoloji alanına yönelmiş olmasının
payı vardır.
Bu araştırma ile ornitoloji temelli lisansüstü tezlerin tarihçesi
ortaya çıkarılmıştır. Türkiye’de bu alandaki ilk doktora tezi Kayseri
Sultansazlığı Su Kuşları üzerine olup Yusuf Ayvaz tarafından
1983 yılında Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü’nde
tamamlanmıştır (Ayvaz, 1983). Ancak bu tez muhtemelen maddi
bir hata nedeniyle YÖK veri tabanında bulunamamış olduğu
için YÖK veri tabanına göre bu alandaki ilk doktora tezi 1985
yılında Mehmet Sıkı tarafından Çamaltı Tuzlası-Homa dalyanı
kuş türleri üzerine hazırlanmıştır (Sıkı, 1985). Bu alanda ilk yüksek
lisans tezi ise Murat Biricik tarafından Küçük kumru’nun eş
ilişkileri üzerine hazırlanmış olup 1986 yılında Dicle Üniversitesi
Fen Bilimleri Enstitüsü’nde tamamlanmıştır (Biricik, 1986).
İkinci YL tezi 1988 yılında Oğuz Kurdoğlu tarafından hazırlanmış
(Kurdoğlu, 1988) olmasına rağmen YÖK veri tabanında bu tezler
bulunamamıştır. Bu tezlere başka ornitolojik çalışmalarda
atıf yapılmış olduğu için tespit edilebilmiştir. YÖK veri tabanına
göre ornitoloji alanında tamamlanmış olan ilk YL tezleri 1989 yılında
Ali Erdoğan (Erdoğan, 1989) ve Mustafa Kaya (Kaya, 1989)
tarafından hazırlanmıştır. Bu iki karşılaştırma YÖK veri tabanında
taranmakta olan tezlerde eksiklikler olduğunu göstermiştir.
Türkiye’de Biyoloji Bölümü program sayıları 2007’de 81 iken
2013 yılında bu rakam 53’e düşmüştür (Günay et al., 2013).
1990’lı yıllarda tamamlanmış olan tezlerin artış hızı düşük iken
2000’li yıllarda Türkiye’de kuş gözlemcisi, ornitolog sayısındaki
artış ile birlikte tez sayısı da dikkat çekici düzeyde artmıştır. Ayrıca
ornitoloji bir araştırma alanı olarak Biyoloji ABD’larından
sonra farklı disiplinlerden; Orman Mühendisliği, Veteriner Hekimliği,
Zootekni, Peyzaj Mimarlığı, Çevre Bilimleri ve Oşinografi
gibi ABD’larında da lisansüstü tez konusu olarak tercih edilmeye
başlanmıştır. Bu durum ornitolojinin disiplinlerarası bir
bilim dalı olduğunu da göstermektedir.
Ornitoloji alanında 2000’li yıllardan itibaren üretilen tez sayısı,
yöntem, il ve üniversite çeşitliliği dikkat çekicidir. Bu artışta üniversitelerdeki
artan kapasitenin yanında, bakanlıkların da biyolojik
çeşitlilik alanındaki çalışmaları desteklemesi, Türkiye’de kuş
gözlemciliğinin gelişmesi ve Sivil Toplum Kuruluşları (STK)’nın
rolü de bulunmaktadır. Özellikle Tarım ve Orman Bakanlığı
Doğa Koruma ve Milli Parklar (DKMP) Genel Müdürlüğü’nün bu konuda önemli katkıları olmuştur. Nuhun Gemisi Biyolojik Çeşitlilik
Veritabanı kurulmuş, Nesli Tehlike Altındaki Türlerin Ticaretine
İlişkin Sözleşme (CITES) kılavuzlar, Ulusal Toy ve Turna
Eylem Planı hazırlanmış, Biyokaçakçılık ile Mücadele ve Biyolojik
Çeşitlilik İzleme projeleri hayata geçirilmiştir. Bu projelerde
ornitologlar araştırmacı ya da uzman olarak görev almışlardır.
Ornitoloji alanındaki araştırma izinleri de DKMP Genel Müdürlüğü
tarafından verildiği için üniversitelerdeki araştırma projeleri
ve tez çalışmaları hakkındaki gelişmeler ve çalışmalar Tarım
ve Orman Bakanlığı tarafından izlenebilmektedir.
Refah düzeyi ve dünyanın geleceğini yakından ilgilendiren ekoloji
ve çevre konuları Türkiye için yeni araştırma alanlarıdır (Kışlalıoğlu
ve Berkes, 1994). Türkiye’deki kuş araştırmaları büyük
oranda avifaunistik temelli olup popülasyon dinamiği ve filogenetik
ilişkiler üzerine araştırmalar az sayıdadır (Yiğit et al.,
2008). Türkiye’de 2000’li yıllardan itibaren Ornitoloji alanındaki
gözlem temelli avifaunistik tezlerin yerini gözlem ve analiz temelli
ekolojik araştırmalar almaya başlamıştır. Ayrıca veteriner
fakültelerinde Hayvan Fizyolojisi konulu tezlerde artış olmuştur.
Halkalama istasyonları sayesinde göç ve parazitler üzerine
araştırmalar yapılmaya başlanmıştır. Vatandaş Bilimi çalışmaları
ile biyo-enformatik konulu bütünleşik tezler yapılmaya başlanmıştır.
Türkiye’nin coğrafi bölgelerine göre ÖKA’ların korunma yüzdelerine
bakıldığında bu konuda en iyi durumda olan bölge
İç Anadolu Bölgesi’dir. Çünkü bu bölgedeki ÖKA’ların %56.7’si
yasal olarak koruma statüsüne sahiptir (Kılıç & Eken, 2004).
Ornitoloji alanında üretilmiş olan tezler coğrafi bölgelere göre
karşılaştırıldığında en fazla araştırma yapılan bölge İç Anadolu
Bölgesi’dir. Bu durum bu coğrafi bölgedeki korunan alan sayısının
fazla olması ve alanların üniversitelere yakınlığı ile ilişkilendirilebilir.
Çünkü araştırmacılar genellikle yakın bölgelerde gözlem
temelli avifaunistik ya da ekolojik araştırmalar yapmıştır.
Ornitoloji alanında lisansüstü tez hazırlayan araştırmacıların
cinsiyet dağılımı; %36 kadın, %64 erkektir. Bilim insanları araştırma
alanlarını bağımsız olarak seçtikleri için ornitoloji alanındaki
kadın/erkek oranı bireysel tercihler ile şekillenmektedir.
Bu nedenle bu konuda kadınlara pozitif ayrımcılık ile ilgili bir
öneride bulunulamamıştır. Kuş araştırmaları arazi çalışmaları
gerektirmektedir, bu durum kadın araştırmacıların cinsiyet
dağılımındaki oranın düşük olmasının bir nedeni olabilir. Özellikle
2010, 2016, 2018 ve 2019 yıllarında erkekler tarafından
tamamlanmış olan tez sayısında dikkat çekici artışlar olmasının
nedeni Türkiye’de ornitolojik araştırmaların çeşitlenmesi ve artan
araştırmacı ihtiyacı olabilir.
Bu değerlendirme uygulamalı bilimler alanında ornitoloji temelli
tezler üzerine planlanmıştır. Ancak son yıllarda, sosyal
bilimler alanında da Türk kültüründe kuşlar (Koyuncu, 2019;
Küden, 2019), kuş adlarının etimolojik kökeni (Bindaş, 2016),
avcılık (Karasu, 2017; Erdem, 2019), kuş evleri (Azmanoğlu,
2016), kuş sembolleri (Yozgat, 2019) ve kuş fotoğrafçılığı (Yücel,
2016) hakkında lisansüstü tezler hazırlanmaktadır. Uygulamalı
bilimler alanında üretilen tezlerin yanında sosyal bilimlerde de
tezler üretiliyor olması önemlidir. Bu durum Ornitoloji’nin disiplinlerarası
bir yapıya sahip olduğunu göstermektedir. Ayrıca toplumun farklı kesiminden araştırmacıların kuşlar ile ilgilendiğini
ve kuşlara olan farkındalığın arttığını göstermektedir.
Ornitoloji alanında 2006 yılından önce tamamlanmış olan tezlerin
tam metinlerine büyük oranda erişim sağlanamamakla
birlikte bu tezlerin özetlerine ulaşılmıştır. Bu durum değerlendirme
ve veri analizi açısından sınırlayıcı bir faktördür.
Türkiye’de ornitoloji alanında yapılmakta olan tezleri bu konuda
danışmanlık yapmakta olan öğretim üyelerinin bilgi birikimi,
uzmanlık alanı, vizyonu, proje bütçeleri ve ülkede yapılmakta
olan yatırımlar sonucu doğan ihtiyaçlar şekillendirmektedir.
Bir araştırma alanında tamamlanmış olan tezler hakkında genel
bir değerlendirme yapılması her bilim dalı için gereklidir.
Bu araştırmada elde edilen sonuçlar ile Türkiye’de Ornitolojinin
lisansüstü araştırmalardaki durumu ve tarihsel gelişimi ortaya
çıkarılmıştır. Türkiye’de 1985 – 2019 yılları arasında üretilmiş
olan DR tezlerinin dört katı kadar YL tezi üretilmiştir. 1980 ve
1990’lı yıllarda genellikle gözlem temelli daha yüzeysel kuş
araştırmaları yapılırken 2000’li yıllara gelindiğinde daha detaylı,
ekoloji ve istatistik temelli araştırmalar ön plana çıkmıştır.
Bu sonuçlar Türkiye’de ornitolojinin gelişimi hakkında da bilgi
vermektedir. Dünya genelinde ornitoloji alanındaki gelişmeleri
takiben Türkiye’de yeni yöntemler uygulanmaya başlanmıştır.
Türkiye’de yenilenebilir enerji kaynakları alanındaki gelişmeler
ekolojik izleme açısından kuş araştırmalarını şekillendirmeye
başlamıştır. Bu durum insan kaynaklarının daha etkin kullanımını
sağlayarak sürdürülebilir kalkınma açısından da önemlidir.
Gelecek yıllarda ornitoloji alanındaki lisansüstü tezler hakkında
yapılacak olan çalışmalarda atıf analizleri yapılması ile daha
kapsamlı incelemelerde bulunulabilir. Bu araştırmanın Biyolojik
Bilimler ile ilgili diğer alanlar için bir örnek teşkil edeceği, ayrıca
YÖKTEZ veri tabanındaki lisansüstü tezlerin gelişim ve değişim
sürecinin izlenmesine katkı sağlayacağı düşünülmektedir. |
Başa Dön
Öz
Giriş
Materyal ve Metod
Bulgular
Tartışma
Kaynaklar
|
|
1) Acar, B., & Acar, S. 1972. Kuşlarımız. İstanbul: Redhouse Yayınevi.
2) Ayvaz, Y. (1983). Kayseri Sultansazlığı su kuşları (Doktora tezi).
Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Elazığ.
3) Azmanoğlu, R. K. (2016). Osmanlı Dönemi kuş saraylarının belgesel
fotoğrafçılık yöntemi ile tanıtılması. Dumlupınar Üniversitesi,
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Grafik Ana Bilim Dalı, Kütahya, 167
sy.
4) Bindaş, E. (2016). Karaçay Malkar Türkçesinde kuş (hayvan)
isimlerinin kuruluşu ve Türkiye Türkçesi ile karşılaştırılması.
Ordu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve
Edebiyatı Anabilim Dalı. Ordu, 90 sy.
5) Biricik, M. (1986). Küçük kumru Streptopelis s. senegalensis L.’de eş
ilişkileri. Dicle Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Diyarbakır.
6) Boyla, K. A., Sinav, L., & Dizdaroğlu, D. E. (2019). Türkiye Üreyen
Kuş Atlası, WWF-Türkiye. İstanbul: Doğal Hayatı Koruma Vakfı.
7) Coşkun, E., Özçakmak, H., & Balcı, A. (2012). Türkçe eğitiminde
eğilimler: 1981-2010 yılları arasında yapılan tezler üzerine bir
meta-analiz çalışması. In E. Yılmaz, M. Gedizli, E. Özcan, & Y.
Koçmar (Eds.), Türkçe’nin eğitimi öğretimi üzerine çalışmalar
(pp. 204-212). Ankara: Pegem Akademi.
8) Eken, G., Bozdoğan, M., İsfendiyaroğlu, S., Kılıç, D. T., & Lise,
Y. (2006). Türkiye’nin Önemli Doğa Alanları. Doğa Derneği,
Ankara.
9) Erdem, F. (2019). Kuyud-ı Kadime Arşivi 10 numaralı Mufassal
Şahinciyan defteri örneğinde Osmanlı Devleti’nde taşra
avcı kuşu yetiştiriciliği. Kırıkkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı Kırıkkale, 257 sy.
10) Erdoğan, A. (1989). Ankara/Beytepe serçe populasyonları (Passer
domesticus ve Passer montanus) ile ilgili biyolojik çalışmalar.
Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Biyoloji Anabilim
Dalı, Ankara, 97 sy.
11) Ergene, S. (1945). Türkiye Kuşları, İstanbul Üniversitesi Fen
Fakültesi Monografileri, İstanbul, Sayı 4.
12) Ertan, A., Kılıç, A., & Kasparek, M. (1989). Türkiye’nin Önemli Kuş
Alanları. İstanbul: Doğal Hayatı Koruma Derneği.
13) Günay, D., Günay, A., & Atatekin, E. (2013). Shake in the basic
sciences in Turkey: The Country’s shake. Journal of Higher
Education and Science, 3(2), 85-96.
14) Kahraman, H., Şeremet, T., & Hatinoğlu, B. (2016). Doğu Karadeniz
Kuşları. Orman ve Su İşleri Bakanlığı, XII Bölge Müdürlüğü,
Trabzon.
15) Karasu, A. (2017). Ortaçağ’da Türklerde yırtıcı kuşlarla avcılık.
Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih
Anabilim Dalı, Ortaçağ Tarihi Bilim Dalı, Sivas.
16) Karol, S., Suludere, Z., & Ayvalı, C. (2000). Biyoloji Terimleri
Sözlüğü. II. Baskı, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu
Türk Dil Kurumu Yayınları.
17) Kasparek, M. (1992). Die Vögel der Türkei: eine Übersicht.
Heidelberg: Kasparek Verlag.
18) Kaya, U., & Atatür, M. K. (2014). Zooloji Terimleri Sözlüğü. Ankara:
Nobel Yayın Dağıtım.
19) Kaya, M. (1989). Edirne Kuş (Aves) Türleri, Trakya Üniversitesi, Fen
Bilimleri Enstitüsü, Edirne.
20) Kılıç, D. T., & Eken, G. (2004). Türkiye’nin Önemli Kuş Alanları 2004
Güncellemesi. Ankara: Doğa Derneği.
21) Kışlalıoğlu, M., & Berkes, F. (1994). Ekoloji ve Çevre Bilimleri.
İstanbul: Remzi Kitabevi.
22) Kirwan, G. M., Boyla, K. A., Castell, P., Demirci, B., Özen, M., Welch,
H., & Marlow, T. (2008). The Birds of Turkey. Christopher Helm,
London, UK.
23) Koyuncu, M. (2019). Türk süsleme sanatlarında kuş figürü ve
Büyük Selçuklu Dönemi seramik yorumları. Selçuk Üniversitesi,
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tasarım Anabilim Dalı. Tasarım Bilim
Dalı, Konya, 97 sy.
24) Kurdoğlu, O. (1988). Doğu Karadeniz Bölgesinde Gündüz Yırtıcı
Kuşları ve Özellikle Atmaca (Accipiter nisus) ile Yapılan
Avcılık. İstanbul Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Orman
Mühendisliği Orman Entomolojisi ve Koruma Programı,
İstanbul.
25) Küden, O. (2019). Türk kültür tarihinde yırtıcı kuşlar ile ilgili inançlar.
Manisa Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih
Anabilim Dalı, Genel Türk Tarihi Bilim Dalı, Manisa.
26) Nergiz, H. G. (2014). Türkiye’de Lisansüstü Turizm Tezlerinin
Bibliyometrik Profili (1990-2013), Kozak, Günlü (Ed). VII.
Lisansüstü Turizm Öğrencileri Araştırma Kongresi Bildiri Kitabı,
04-05 Nisan 2014, Ankara, 212-221.
27) Per, E., & Özesmi, U. (2005). KuşBank 2004 raporu. Doğa Derneği,
Ankara.
28) Sıkı, M. 1985. Çamaltı Tuzlası - Homa Dalyanı kuş türleri ve bazı
türlerin biyolojileri üzerine araştırmalar. Ege Üniversitesi, Fen
Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
29) Şahin, M., Çetinoğlu, A., & Ayvaz, S. (2013). Türkiye’de öğretmen
eğitiminin tarihçesi ile ilgili tezler üzerine bir değerlendirme.
Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(27), 494-504.
30) Tosuntaş, Ş. B., Emirtekin E., & Süral, İ., (2019). Eğitim ve öğretim
teknolojileri konusunda yapılan tezlerin incelenmesi (2013-
2018). Yükseköğretim ve Bilim Dergisi 9(2), 277-286.
31) Töman, U. (2018). Türkiye’de biyoloji eğitimi alanında yapılmış
lisansüstü tezlerin farklı değişkenler açısından incelenmesi.
Turkish Studies Educational Sciences, 13(11), 1297-1309.
32) TRAKUŞ. (2019). Türkiye’nin anonim kuşları. Retrieved from http://
www.trakus. org
33) Turan, N. (1990). Türkiye’nin Av ve Yaban Hayvanları Kuşlar. OGM
Eğitim Dairesi Başkanlığı, Yayın ve Şube Md. Matbaası, Ankara,
1: 274.
34) Turan, İ., & Aslan, H. (2016). Yök tez merkezi ve proquest veri
tabanında yer alan tarih eğitimi tezlerinin değerlendirilmesi.
Erzincan Üniversitesi Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi, 18, 982-
1001.
35) Uygun, S. (2012). Eğitim tarihi alanında yapılmış lisansüstü tezlerin
analizi. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 33(2), 263-282.
36) Üniversiteler Arası Kurul Başkanlığı (ÜAK). (2019). 2019 Ekim
dönemi doçentlik başvurularına ait bilim alanları ve
anahtar kelimeler. Retrieved from http://www.uak.gov.tr/
temelalan/2019E_BilimAlanlari-AnahtarKelimeler_250919.
pdf
37) Yarar, M., & Magnin, G. (1997). Türkiye’nin önemli kuş alanları.
Doğal Hayatı Koruma Derneği, İstanbul: Doğal Hayatı Koruma
Derneği.
38) Yılmazer, Ö. (2019). YÖK Ulusal Tez Merkezi’nde büyük veri alanında
kayıtlı bulunan lisansüstü tezlerinin analizi. Karadeniz, 41, 225-
240.
39) Yiğit, N., Saygılı, F., Çolak, E., Sözen, M., & Karataş, A. (2008).
Ornitoloji ders notları, Ankara: Ümit Ofset Matbaası.
40) Yozgat, S. (2019). Türk mitolojisindeki grafik sembollerin günümüz
logo tasarımlarına yansımaları: Kuş figürü örneği. Ordu
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Grafik Anasanat Dalı,
Ordu.
41) Yükseköğretim Kurulu (YÖK). (2001). Türkiye Yükseköğretim
Sistemi, Yüksek Öğretim Kurulu. Ankara.
42) Yükseköğretim Kurulu (YÖK). (2001). Tez Kullanım İstatistikleri.
Yükseköğretim Kurulu Yayın ve Dokümantasyon Merkezi.
Ankara.
43) YÖKTEZ. (2019). Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı. Ulusal Tez
Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ (15.12.
2019).
44) Yüce, R. (1999). Zooloji Terimleri Sözlüğü. Marmara Üniversitesi
Yayın No: 65.1 Fen Edebiyat Fakültesi Yayın No: 38, İstambul
(İkinci Baskı).
45) Yücel, G. (2016). Doğal yaşam fotoğrafçılığında kuş fotoğrafçılığının
tarihsel gelişimi ve teknik açıdan incelenmesi. Haliç
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Fotoğraf ve Video
Anasanat Dalı, Fotoğraf ve Video Sanat Dalı, İstanbul. |
Başa Dön
Öz
Giriş
Materyal ve Metod
Bulgular
Tartışma
Kaynaklar
|
|
|
|